Ruzmatova Shaxodat Abdukaxxarovna
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): Qo‘qon xonligi tarixiy demografiyasi va uning xususiyatlari (1709 – 1876-yillar), 07.00.01 – O‘zbekiston tarixi (tarix fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.4.PhD/Tar398.
Ilmiy rahbar: Shadmanova Sanavar Bazarbaevna, tarix fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Qo‘qon davlat pedagogika instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Farg‘ona davlat universiteti, PhD.03/31.03.2021.Tar.05.05.
Rasmiy opponentlar: Erqo‘ziev Anvarjon Ashurovich, tarix fanlari nomzodi, dotsent; Vohidov Shodmon Huseynovich, tarix fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot nomi: Andijon davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi Qo‘qon xonligi davridagi demografik jarayonlarning tarixi, jumladan aholisining son va sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘zgarishlari, ta’sir etgan omillar, o‘zaro bog‘liqlik, migratsiya va ayni holatlarning ijtimoiy – iqtisodiy hayotga ta’siri jarayonlarini yaxlit holatda yoritib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Qo‘qon xonligidagi demografik jarayonlar etnik xilma – xillik, migratsiya oqimlari, ijtimoiy – iqtisodiy sharoit, mavjud beqarorlik va tashqi siyosatning ta'siri kabi omillar bilan belgilanishi natijasida aholining hududlar bo‘yicha taqsimlanishi xususiyatlari, zichligi va o‘sish dinamikasi o‘ziga xos demografik tuzilishga olib kelganligi aniqlangan;
Qo‘qon xonligidagi mavjud beqarorlik sharoitida aholining ma'lum darajada son jihatdan ortishi kuzatilganligini qishloq xo‘jaligi va savdoning rivojlanishi bilan bog‘lash mumkinligi, biroq o‘sish surati notekis - markaziy va janubiy hududlarda bo‘lganligi dalillangan;
Qo‘qon hukmdorlari tomonidan yangi erlarning egallanishi va u joydagi aholining xonlik fuqarosiga aylantirilishi, oila va nikoh, o‘lim bilan bog‘liq jarayonlar, qudratli qabila va urug‘larning kuchlarini sindirish maqsadida turli hududlarga bo‘lib (ba’zan deportatsiya) ko‘chirilishi orqali demografik tarkibda o‘zgarishlar ro‘y berganligi isbotlangan;
Xonlik aholisining son jihatdan ortib borishi uch yo‘nalishda, jumladan, tabiiy tug‘ilish, boshqa hududlardan aholining ko‘chib kelib o‘rnashishi (xususan, qirg‘iz, qalmoq, uyg‘ur, qipchoq, qozoq, qoraqalpoq va b.), hududlarning kengayishi hisobiga sodir bo‘lganligi ochib berilgan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 1709 – 1876-yillarda Qo‘qon xonligi tarixiy demografiyasi va uning o‘ziga xosligini tadqiq etish bo‘yicha qo‘lga kiritilgan natijalar, ilmiy xulosa va takliflar asosida: Qo‘qon xonligidagi demografik jarayonlar etnik xilma-xillik, migratsiya oqimlari, ijtimoiy-iqtisodiy sharoit, mavjud beqarorlik va tashqi siyosatning ta’siri kabi omillar bilan belgilanishi natijasida aholining hududlar bo‘yicha taqsimlanishi xususiyatlari, zichligi va o‘sish dinamikasi o‘ziga xos demografik tuzilishga olib kelganligiga oid ma’lumotlardan Farg‘ona viloyati, Qo‘qon shahri “O‘lkashunoslik muzeyi” bo‘limlarini yangi materiallar bilan boyitishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligi huzuridagi madaniy meros agentligining 2022-yil 19-apreldagi 01 – 01/1025-son ma’lumotnomasi). Natijada, Qo‘qon xonligi aholi demografiyasi, soni, turmush tarzi yoritilgan fotosuratlar va tadqiqot natijalari asosida yaratilgan yangi ekspozisiyalarni keng ommaga taqdim etish imkoniyati yaratildi va muzeyga tashrif buyuruvchilarning bu boradagi bilim va tasavvurlarini yanada boyitishga xizmat qildi. Qo‘qon xonligidagi mavjud beqarorlik sharoitida aholining ma’lum darajada son jihatdan ortishi kuzatilganligini qishloq xo‘jaligi va savdoning rivojlanishi bilan bog‘lash mumkinligi, biroq o‘sish sur’ati notekis – markaziy va janubiy hududlarda bo‘lganligiga doir xulosalardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston tarixi” telekanalida 2020-yil 15-dekabrda efirga uzatilgan “Taqdimot” ko‘rsatuvining ssenariylarini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston teleradiokanali” davlat unitar korxonasining 2021-yil 4-yanvardagi 02–40–02-son ma’lumotnomasi). Taqdim etilgan materiallar teletomoshabinlarning Qo‘qon xonligi aholi demografiyasiga oid yangi bilim va tasavvurlarga ega bo‘lishiga xizmat qildi.
Qo‘qon hukmdorlari tomonidan yangi erlarning egallanishi va u joydagi aholining xonlik fuqarosiga aylantirilishi, oila va nikoh, o‘lim bilan bog‘liq jarayonlar, qudratli qabila va urug‘larning kuchlarini sindirish maqsadida turli hududlarga bo‘lib (ba’zan deportatsiya) ko‘chirilishi orqali demografik tarkibda o‘zgarishlar ro‘y berganligiga doir ma’lumotlardan Farg‘ona viloyati, Qo‘qon shahri “O‘lkashunoslik muzeyi” bo‘limlarini yangi materiallar bilan boyitishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligi huzuridagi madaniy meros agentligining 2022-yil 19-apreldagi 01–01/1025-son ma’lumotnomasi). Natijada, Qo‘qon xonligi aholi soni, ijtimoiy hayotiga doir tadqiqot natijalari ekspozisiyalarni yanada to‘ldirishga va muzeyga tashrif buyuruvchilarning bu boradagi bilimlarini boyitishga xizmat qildi.
Xonlik aholisining son jihatdan ortib borishi uch yo‘nalishda, jumladan, tabiiy tug‘ilish, boshqa hududlardan aholining ko‘chib kelib o‘rnashishi (xususan, qirg‘iz, qalmoq, uyg‘ur, qipchoq, qozoq, qoraqalpoq va b.), hududlarning kengayishi hisobiga sodir bo‘lganligiga doir xulosalardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston tarixi” telekanalida 2020-yil 15-dekabrda efirga uzatilgan “Taqdimot” ko‘rsatuvining ssenariylarini ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston teleradiokanali” davlat unitar korxonasining 2021-yil 4-yanvardagi 02–40–02-son ma’lumotnomasi). Taqdim etilgan natijalar teletomoshabinlarning Qo‘qon xonligi aholisi turmush tarzi, demografiyasiga oid yangi bilim va tasavvurlarga ega bo‘lishiga xizmat qildi.