Абдуллаев Искандар Фатхуллаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): Юрак-қонтомир касалликлари патогенези ва саратонда ион каналларининг роли», 03.00.02 – Биофизика ва радиобиология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.DSc/B197.
Илмий маслаҳатчи: Сабиров Равшан Заирович, биология фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Биофизика ва биокимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети Биофизика ва биокимё институти, DSc.03/30.12.2019.B.01.13.
Расмий оппонентлар: Мирходжаев Улугбек Закирович, билогия фанлари доктори, профессор; Камбурова Венера Сейтумеровна, биология фанлари доктори; Есимбетов Адилбай Тлепович, билогия фанлари доктори, профессор.
Этакчи ташкилот: Биоорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ВРАC, CРАC (СОCЕ) ион каналлари ва калций билан фаоллашувчи К+ каналларининг юрак-қон томир тизими ва саратон касаллигининг патогенезини ривожланишидаги ролини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ВРАC, CлC-2, CлC-3, п-ВДАC, CаCC, CФТР ва МДР-1 шишган астроситлардан қўзғатувчи аминокислоталарни чиқариш йўлига номзод сифатида синовдан ўтказилди. Селектив ВРАC блокатори бўлган ДCПИБ ёрдамида ВРАC канали шишган астроситлардан қўзғатувчи аминокислоталарни чиқаришнинг асосий йўли сифатида аниқланди. Ишемик инсултдан кейин шишган астроситлардан глутамат чиқиши нейронларнинг шикастланиши билан бог'лиқ бо'лганлиги сабабли, бу топилма ишемик инсулт оқибатларини даволаш учун янги фармакологик даволаш усулларини ишлаб чиқиш учун муҳимдир;
ВРАC ингибитори тамоксифен миёкард инфарктининг эх виво моделида каламушларда глобал юрак ишемиясидан сўнг ишемия-реперфузия шикастланишини (ИРШ) камайтириши аниқланди, ва бу ИРШ ривожланишида ВРАC каналларининг ролини кўрсатади. Антиестроген тамоксифен тиббий амалиётда рихсат этилган бўлиб, юрак ишемик касаллиги ва миокард инфарктини даволашда перспектив бўлиши мумкин;
илк маротаба CРАC каналлари ҳужайра пролиферацияси ва миграцияси учун муҳим бо'лган эндотелиал ва силлиқ мушак ҳужайраларида депо-фаоллаштирилган калцийни киритиш воситачилари сифатида аниқланди. Ушбу ҳужайралардаги CРАC каналлари Гд3+ ва 2-АПБ нинг юқори дозалари билан блокланган, шунингдек, CРАC каналларининг одатий хусусияти бо'лган 2-АПБ нинг паст дозалари билан кучайтирилган. Бундан ташқари, Ораи1 ва СТИМ1 нинг РНК-интерференцияси CРАC оқимларини ва депо-фаоллаштирилган калций киришини сезиларли даражада камайтирди;
СТИМ1 ва Ораи1 биринчи маротаба беморларнинг жарроҳлик намуналаридан яратилган иккита бирламчи ГБМ ҳужайра линиясида СОCЕ ва CРАC нинг муҳим компонентлари сифатида аниқланди; илк маротаба СТИМ1 ва Ораи1 ҳужайра пролиферациясига минимал та'сир ко'рсатган ҳолда ГБМ ҳужайралари инвазивлигини регулациясида муҳим рол о'йнаши кўрсатилди;
илк маротаба калций билан фаоллаштирилган калий каналлари БК, ИК1 глиома ҳужайралари У251, У87 ва бирламчи ГБМ ҳужайраларида функционал равишда экспрессиялангани аниқланди. БК каналининг ингибиторлари Пенитрем А ва пахиллин, ва шунингдек, ИК1 блокаторлари ТРАМ-34 ва клотримазол юқори консентрацияларда глиома ҳужайра линиялари ва бирламчи ГБМ ҳужайраларининг кўпайиш тезлигини сезиларли даражада камайтирди. У251 ҳужайраларида РНК-интерференцияси ёрдамида БК ва ИК1 экспрессиясини камайтириш электрофизёлогик тажрибаларда калий оқимларини сезиларли даражада пасайтириши ко'рсатилди, аммо пролиферацияга ҳеч қандай та'сир ко'рсатмади;
биринчи марта ко'крак бези саратони ҳужайраларида депо-фаоллаштирилган калций кириши эстроген рецепторлари мавжуд бўлганда СТИМ1/2 ва Ораи3 оқсиллари воситасида амалга оширилиши, аммо эстроген рестепторлари йўқ бўлганда бу йўл каноник СТИМ1/Ораи1 томонидан кодланади;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Юрак-қон томир ва саратон касалликлари патогенезида ион каналларининг ролини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ВРАC каналини шишган астроситлардан қўзг'атувчи аминокислоталарни чиқаришнинг асосий йўли сифатида аниқлашга оид  натижалардан импакт факторли юқори бўлган хорижий илмий журнал мақолаларида мия ишемиясида астротистлар метаболизмини тадқиқ қилишда, эпилепсиядаги астроцитлар ролини аниқлашда ва лейкоенцефалопатия механисмларини таҳлилида (Натуре Неуросcиенcе (2007), 10(11), 1377-1386, ИФ – 25,0; Неурон (2008), 58 (2), 168-178), ИФ – 16,2; Ланcет Неурологй (2012), 11 (11), 973-985, ИФ – 48,0) фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш астроситлар патофизиологиясида ВРАC каналининг иштирокини тавсифлаш имконини берган;
эндотелиал ҳужайраларнинг кўпайиши ва миграцияси учун муҳим бўлган ҳужайра ичидаги захираларнинг бўшашига жавобан калцийнинг ҳужайра ичига киришининг асосий йўли сифатида CРАCларни аниқлашга оид натижалардан импакт факторли юқори бўлган хорижий илмий журнал мақолаларида ТРП каналларининг қон томир тизимидаги ролини тавсифлашда, СПCА2 орқали Ораи1 оқсилининг кўкрак бези саратонида фаолланишини аниқлашда, эндоген ТРПC канали селеиктивлигида Ораи1 оқсилининг ролини тадқиқида (Пҳйсиологиcал ревиеwс, (2015), 95(2), 645-690, ИФ – 33,6; Cелл (2010), 143(1), 84-98, ИФ 64,5; Cирcулатион ресеарч (2012), 110(11), 1435-1444, ИФ – 20.1) фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш депо-фаоллаштирилган калцийнинг эндотелийга кириши жараёнида CРАC каналининг ролини батафсил таҳлил қилиш имконини берган;
силлиқ мушак ҳужайраларининг кўпайиши ва миграцияси учун муҳим бўлган ҳужайра ичидаги деполарнинг бўшашига жавобан CРАCларни калцийга кириш воситачиси сифатида аниқлашга оид натижалардан импакт факторли юқори бўлган хорижий илмий журнал мақолаларида ҳужайра миграциясида ион каналларининг ролини тавсифлашда, ОРАИ2 оқсилининг Т-ҳужайраларга боғлиқ иммунитетдаги ролини аниқлашда, СТИМ1 сигналлаш тизимининг йўналтирилган ҳужайра миграциясида фаоллигини ўрганишда (Пҳйсиологиcал ревиеwс (2012), 92(4), 1865-1913, ИФ – 33,6; Натуре Cоммуниcатионс (2017), 8(1), 14714, ИФ – 16,6; Натуре Cелл Биологй (2012), 16(2), 133-144, ИФ – 21,3) фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш депо-фаоллаштирилган калцийнинг қон томир силлиқ мушакларига кириши жараёнида CРАC каналининг ролини батафсил таҳлил қилиш имконини берган;
мия саратони ҳужайраларида ва мултиформали глиобластома беморларининг бирламчи култураларидаги CРАCни тавсифлашга оид натижалардан импакт факторли юқори бўлган хорижий илмий журнал мақолаларида ион каналларининг саратондаги ролини тавсифлашда, рак терапиясини калций сигналларига қаратиш заруратида, CРАC каналларининг физиологик функцияларини таърифлашда (Пҳйсиологиcал Ревиеwс (2018), 98(2), 559-621, ИФ – 33,6; Аcта Пҳармаcеутиcа Синиcа Б (2017), 7(1), 3-17, ИФ – 14,5; Аннуал Ревиеw оф Пҳйсиологй (2022), 84, 355-379, ИФ – 18,2) фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш мия саратони патогенезининг схемасини ва ундаги CРАC каналининг ролини тузишга имкон берган;
ОРАИ3ни кўкрак бези саратони ҳужайраларида СОCЕнинг молекуляр компоненти сифатида аниқлашга оид натижалардан импакт факторли юқори бўлган хорижий илмий журнал мақолаларида саратон ва калций сигналлашнинг боғлиқлигини аниқлашда, СТИМ оқсилларининг калций сигналларинин узатилишида иштирокида ва мазкур оқсилларнинг простата саратонидаги ролини таърифлашда (Натуре Ревиеwс Cанcер (2017), 17(6), 373-380, ИФ – 78,5; Натуре Ревиеwс Молеcулар Cелл Биологй (2012), 13(9), 549-565, ИФ – 112,7; Cанcер Cелл (2014), 26(1), 19-32, ИФ – 50,3) фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш кўкрак бези саратони патогенезида калцийнинг депо-фаоллаштирилган калцийнинг кириши жараёнида CРАC каналининг ролини батафсил молекуляр тавсифлаш имконини берган;
мия саратони ҳужайраларининг кўпайишида калций билан фаоллаштирилган калий каналларининг ролини ўрганишга оид натижалардан импакт факторли юқори бўлган хорижий илмий журнал мақолаларида каналларнинг метастаздаги ролини тавсифлашда, калий каналларининг глиобластома инфилтрацияси ва химиорезистентлигидаги иштирокини аниқлашда (Молеcулар Cанcер (2017), 16, 1-10, ИФ – 41,4; Cелл Деатҳ & Дисеасе (2013), 4(8), э773-э773, ИФ – 9,0; Жоурнал оф Cеллулар Пҳйсиологй (2018), 233(9), 6866-6877, ИФ – 5,6) фойдаланилган. Илмий натижалардан фойдаланиш мия саратони ҳужайраларининг бўлинишида глиа каналларининг роли бўйича адабиётдаги келишмовчиликларни тушунтиришга имкон берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish