Зубайдуллаева Малика Муратовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Пахта - лавсан матоларини коллаген металл комплекслари билан бўяшнинг кимёвий технологиясини яратиш», 05.06.02 – Тўқимачилик материаллари технологияси ва хомашёга дастлабки ишлов бериш (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/К745.
Илмий раҳбар: Рафиков Адҳам Салимович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти ҳузуридаги DSc.03/30.12.2019.Т.08.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Исмоилов Равшан Исроилович, кимё фанлари доктори, профессор; Хасанова Саодат Хаитована, техника фанлари номзозоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: пахта-лавсан аралаш тўқимачилик матоларини коллаген металл комплекслари билан бўяшнинг кимёвий технологиясини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
анъанавий кўп босқичли синтетик бўёвчи моддаларга муқобил сифатида аралаш пахта-лавсан тўқимачилик материалларини самарали бир босқичда бўяш учун табиий полимер – коллаген асосида янги экологик тоза комплекс бўёвчи модда яратилган;
комплерс бўёвчи модда пахта толаси селлюлозаси билан координацион ва ионли боғланишлар ҳосил қилиш орқали кимёвий ўзаро таъсирлашувга кириши, бўёвчи модданинг полиефир толаларида мустаҳкамланиши термофиксация жараёнида полиетилентерефталат ва коллагеннинг бирга суюқланиши ҳисобига содир бўлишлиги исботланган;
пахта, лавсан ва пахта-лавсан толаларини коллагеннинг комплекслари билан бўяшда ранг интенсивлиги ва ранг мустаҳкамлигига бўяш параметрлари таъсирининг аҳамияти қуйидаги қаторда камайиб боришлиги (эритманинг пҲ кўрсаткичи, компонентларнинг дастлабки нисбати, фиксация ҳарорати) аниқланган;
материалнинг табиати, “коллаген- ” бўёвчи модданинг таркиби, бўяш шароитлари, бўялган мато намуналарининг физик-кимёвий ва структуравий-механик хоссалари, асосий колористик хусусиятларининг боғлиқликлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тўқимачилик матоларини коллаген комплекслари билан боʻяшнинг кимёвий технологияси боʻйича олинган натижалар асосида:
коллаген: металл комплекси пахта-лавсан матоларини бўяш кимёвий технологияси “Турон текс” МЧЖ корхонаси амалиётига жорий этилган (“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмасининг 2024 йил 22 апрелдаги 04/25-842-сонли маълумотномаси). Натижада, коллагенннинг металл комплекслари билан аралаш тўқимачилик матоларини бир босқичли, интенсив ва бир текис бўяш имконини берган;
пахта матосини бўяш учун коллаген: металл комплекси “CЛАСС ТЕХ” МЧЖ ишлаб чиқариш корхонаси амалиётига жорий этилган (“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмасининг 2024 йил 22 апрелдаги 04/25-842-сонли маълумотномаси). Натижада, ташқи таъсирларга чидамли пахта матосининг ранги кўк-кулрангга эга бўлиш имконини берган.