Kadirova Nargis Rustam qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Ikkilamchi sellyuloza va charm saqlovchi tolasimon massani fizik-kimyoviy modifikatsiyasi», 05.06.02 – To‘qimachilik materiallari texnologiyasi va xomashyoga dastlabki ishlov berish (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.PhD/K747.
Ilmiy rahbar: Rafikov Adham Salimovich, kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti huzuridagi DSc.03/30.12.2019.T.08.01 raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Yuldashev Sherzod Abdullaevich, kimyo fanlari doktori, professor; Xudayberdieva Dilfuza Baxramovna, texnika fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: ikkilamchi sellyuloza, oshlangan va oshlanmagan teri chiqindilari asosidagi tolalisimon massaning fizik-kimyoviy modifikatsiyasi va amaliy xossalarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
oshlanmagan va xromli oshlangan teri chiqindilarini ishqoriy modifikatsiyalashning samarali usuli amalga oshirilgan va xrom qirindilarining ishqoriy modifikatsiyasidan so‘ng tolali suspenziyaning elektrokinetik potensialining va uning barqarorligini oshishi isbotlangan;
xrom qirindilarining ishqor eritmasi bilan o‘zaro ta’sirida teri kollagenining qisman gidrolizlanishi natijasida yangi qutbli amino- va karboksil guruhlarning shakllanishi, eritmaning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi asosida ishqoriy gidrolizlanish geterogen reaksiyasining asosiy kinetik parametrlari aniqlangan;
ishqoriy modifikatsiya jarayonida xrom qirindilarining o‘zaro tikilish darajasining oshishi, xrom qirindilarining oqsil makromolekulalari va chiqindi qog‘oz sellyulozasi o‘rtasida molekulalararo vodorod bog‘larining shakllanishi aniqlangan;
tolali suspenziyaning yuqori elektrokinetik potensiali, modifikatsiyalangan oqsilning sellyuloza bilan molekulalararo o‘zaro ta’siri, xrom ionlarining tolalarning azot va kislorod atomlari bilan yangi koordinatsion bog‘lari, tolali massani akril emulsiyasi yoki kollagen bilan elimlanishi sirt morfologiyasi va ular asosida olingan qadoqlash qog‘ozining yuqori fizik-mexanik xususiyatlariga olib kelishligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Ikkilamchi sellyuloza va teri chiqindilarining tolasimon massasini modifikarsiyasi bo‘yicha olingan natijalar asosida:
teri ishlab chiqaruvchi korxonalari chiqindilarini qayta ishlash, modifikatsiyalangan tolali massa olish usuli “HAMKOR NUR SAVDO” korxonasi amaliyotiga joriy etilgan (“O‘zcharmsanoat” uyushmasining 2024-yil 22-apreldagi 04/25-842-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, modifikatsiyalangan xrom qirindilarini kompozit o‘rash qog‘ozini ishlab chiqarishda sellyulozani 50% gacha tejash imkoniyatini bergan;
modifikatsiyalangan charm chiqindilari va ikkilamchi sellyulozaning tolali massasi “PRO-OBUV” korxonasida asosiy poyabzal patagi uchun joriy etilgan (“O‘zcharmsanoat” uyushmasining 2024-yil 22-apreldagi 04/25-842-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, kompozisiyaning asosiy tarkibiy qismi charm va qog‘oz chiqindilari bo‘lganligi natijasida poyabzal patagining narxi 20% gacha arzonlashishiga, assortimentning kengayishiga va poyabzal qismlarining fizik-mexanik xususiyatlarini 15 % gacha yaxshilanish imkonini bergan.