Abdullaev Komiljon Abdug‘anievichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “Adabiy ta’lim jarayonida fanlararo integratsiyadan foydalanishning ilmiy-metodik asoslari (Umumiy o‘rta ta’lim maktablari yuqori sinf va akademik lisey adabiyot darslari misolida)”, 13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (pedagogika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.4.DSc/Ped255.
Ilmiy rahbar: Homidov Hamidjon, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi: Namangan davlat universiteti, PhD.03/04.06.2020.Fil.76.04.
Rasmiy opponentlar: Matchonov Sapa Murodovich, pedagogika fanlari doktori, professor; Egamberdieva Turg‘unoy Axmadjonovna, pedagogika fanlari doktori, professor; Hamroev Alijon Ro‘ziqulovich, pedagogika fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetini.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi adabiy ta’lim jarayonida fanlararo integratsiyadan foydalanishning ilmiy-metodik asoslarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
umumiy o‘rta ta’lim maktablari va akademik lisey adabiyot darslarida o‘quvchilarda komil inson tarbiyasiga oid gumanistik g‘oyalarni qaror toptirish, o‘quvchilarga asosiy nazariy bilimlar berish bilan bir qatorda, ularda turli predmetlar bo‘yicha olgan bilimlaridan fan va amaliyot, madaniyat, ishlab chiqarishning murakkab topshiriqlarini hal qilish yo‘llari ta’limning ijodiy, hissiy-emotsional, xulq-atvor omillari bilan chambarchas bog‘liq ekanligi pedagogik-psixologik jihatdan asoslab berilgan;
yozuvchi hayoti va ijodini fanlararo integratsiya asosida o‘rganishning metodik ta’minoti o‘quvchilarda atrof-olam haqidagi bilimlarni kengaytirishga doir inversion, akmelogik, emperik va kognitiv yondashuvlarni seminar, sayohat, video, onlayn, taqdimot, binar darslar mazmuniga bilim oluvchilarning kreativ, mantiqiy tafakkur va nostandart, intellektual qobiliyatlarini hamda ma’naviy-axloqiy komillik jihatlarini adabiy ta’lim jarayonida ta’minlanishining pedagogik imkoniyatlari muvofiqlashtirish asosida takomillashtirilgan;
adabiyot darslarida innovatsion ta’limning fanlararo integratsiyaga asoslangan matn ustida ishlash mashg‘ulotlari orqali o‘quvchilarning tadqiqotchilik (“Jajji tadqiqotlar”, “So‘z va surat”, “Sehrli barmoqlar”, “Erkin yozish”), matnni tushunish, adabiy tahlil, mantiqiy tafakkur, ijodiy fikrlash bilan bog‘liq kreativ qobiliyatini integrallashgan dastur va darsliklar yaratilishi mexanizmlari asosida rivojlantirish usullari hamda yangi dars shakllari va texnologiyalari, lug‘at ustida ishlash malaka-ko‘nikmalari takomillashtirilgan;
Lirik asarlarni chuqur idrok qilishning muhim vositasi sifatida foydalanish texnologiyalari (“Qo‘shiqlar bekati”, “Moziyga sayohat”, “Birgalikda kuylaymiz”) ni o‘quv muhitiga lirik asarlarni chuqur idrok qilishning muhim vositasi sifatida musiqa va tasviriy san’at asarlaridan foydalanish usullari aniqlanib, adabiy-nazariy ma’lumotlar, yozuvchining badiiy mahoratini o‘rgatish mashg‘uloti va sinfdan tashqari tadbirlarda boshqa fan materiallari va xorijiy texnologiyalar uyg‘unligida fanlararo integratsiyadan foydalanishni optimallashtirish usullari va texnologiyalarini o‘rgatish takomillashtirilgan;
Xorijiy va milliy o‘qitishning paradigmalariga, fanlararo integratsiyaning mazmun-mohiyati, usullari, shakl va vositalari tahliliga doir, o‘zaro aloqadorlik mazmuniga taalluqli materiallardan foydalanishning pedagogik-psixologik, badiiy-estetik va ta’limiy-tarbiyaviy ta’lim shakllariga tayanib dars tashkil etishning ilmiy-metodik tavsiyalari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Adabiy ta’lim jarayonida fanlararo integratsiyadan foydalanishning ilmiy-metodik asoslariga doir tadqiqot natijalari asosida:
umumiy o‘rta ta’lim maktablari va akademik lisey adabiyot darslarida o‘quvchilarda komil inson tarbiyasiga oid gumanistik g‘oyalarni qaror toptirish, o‘quvchilarga asosiy nazariy bilimlar berish bilan bir qatorda, ularda turli predmetlar bo‘yicha olgan bilimlaridan fan va amaliyot, madaniyat, ishlab chiqarishning murakkab topshiriqlarini hal qilish yo‘llari ta’limning ijodiy, hissiy-emotsional, xulq-atvor omillari bilan chambarchas bog‘liq ekanligi pedagogik-psixologik jihatdan asoslab berilgan taklif va tavsiyalardan “Umumiy o‘rta ta’lim sifatini oshirish dasturi” doirasida amalga oshirilgan 2019-yil 10-dekabrda tasdiqlangan 591-son “Umumiy o‘rta ta’limning milliy dasturi”ni ishlab chiqishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi huzuridagi Respublika ta’lim markazining 2023-yil 25-sentyabrdagi 01/11-01/6-795-son ma’lumotnomasi). Natijada, adabiy ta’lim jarayonida fanlararo integratsiyadan foydalanishga oid tajribalarning tadrijiy takomili va hozirgi kundagi ko‘p qirrali imkoniyatlari boyitilgan;
yozuvchi hayoti va ijodini fanlararo integratsiya asosida o‘rganishning metodik ta’minoti o‘quvchilarda atrof-olam haqidagi bilimlarni kengaytirishga doir inversion, akmelogik, emperik va kognitiv yondashuvlarni seminar, sayohat, video, onlayn, taqdimot, binar darslar mazmuniga bilim oluvchilarning kreativ, mantiqiy tafakkur va nostandart, intellektual qobiliyatlarini hamda ma’naviy-axloqiy komillik jihatlarini adabiy ta’lim jarayonida ta’minlanishining pedagogik imkoniyatlari muvofiqlashtirish asosida takomillashtirilgan to‘xtam va xulosalar 60230100 – Filologiya va tillarni o‘qitish bakalavriat yo‘nalishi uchun “Adabiyot o‘qitish metodikasi” nomli darslik mazmuniga singdirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 29-sentyabrdagi 438-sonli buyrug‘i, 438414-raqamli guvohnoma). Natijada, fanlararo integratsiyaning intensivligini ta’minlashda yangi pedagogik texnologiyalar asosidagi dars shakllarining samaradorligini oshirishga erishilgan;
Lirik asarlarni chuqur idrok qilishning muhim vositasi sifatida foydalanish texnologiyalari (“Qo‘shiqlar bekati”, “Moziyga sayohat”, “Birgalikda kuylaymiz”) ni o‘quv muhitiga lirik asarlarni chuqur idrok qilishning muhim vositasi sifatida musiqa va tasviriy san’at asarlaridan foydalanish usullari aniqlanib, adabiy-nazariy ma’lumotlar, yozuvchining badiiy mahoratini o‘rgatish mashg‘uloti va sinfdan tashqari tadbirlarda boshqa fan materiallari va xorijiy texnologiyalar uyg‘unligida fanlararo integratsiyadan foydalanishni optimallashtirish usullari va texnologiyalarini o‘rgatish takomillashtirish bo‘yicha amaliy taklif va tavsiyalar 60230100 – Filologiya va tillarni o‘qitish bakalavriat yo‘nalishi uchun “Adabiyot o‘qitish metodikasi” nomli darslik mazmuniga singdirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 29-sentyabrdagi 438-sonli buyrug‘i, 438414-raqamli guvohnoma). Natijada, o‘quvchilarni tadqiqotchilik faoliyatiga yo‘naltirish, ularning intellektual, kreativ fikrlash salohiyatini oshirish, yuqori kasbiy va tayanch kompetensiyalarni egallashga oid ilmiy-metodik yondashuvlarni takomillashtirish usullari imkoni oshirilgan;
Lirik asarlarni chuqur idrok qilishning muhim vositasi sifatida foydalanish texnologiyalari (“Qo‘shiqlar bekati”, “Moziyga sayohat”, “Birgalikda kuylaymiz”) ni o‘quv muhitiga lirik asarlarni chuqur idrok qilishning muhim vositasi sifatida musiqa va tasviriy san’at asarlaridan foydalanish usullari aniqlanib, adabiy-nazariy ma’lumotlar, yozuvchining badiiy mahoratini o‘rgatish mashg‘uloti va sinfdan tashqari tadbirlarda boshqa fan materiallari va xorijiy texnologiyalar uyg‘unligida fanlararo integratsiyadan foydalanishni optimallashtirish usullari va texnologiyalarini o‘rgatish takomillashtirilgan o‘rinlardan adabiyot fani o‘qituvchilari uchun metodik ko‘rsatmalar, uslubiy qo‘lanmalar yaratishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi huzuridagi Respublika ta’lim markazining 2023-yil 25-sentyabrdagi 01/11-01/6-795-son ma’lumotnomasi). Natijada, adabiyot, musiqa, tasviriy san’atning o‘ziga xos xususiyatlari va o‘zaro integratsiyasini to‘laroq tushunishga xizmat qiladigan texnologiyalarni ishlab chiqish asosida lirik asarlarini o‘rgatish metodikasining pedagogik imkoniyatlari kengaytirilgan;
Xorijiy va milliy o‘qitishning paradigmalariga, fanlararo integratsiyaning mazmun-mohiyati, usullari, shakl va vositalari tahliliga doir, o‘zaro aloqadorlik mazmuniga taalluqli materiallardan foydalanishning pedagogik-psixologik, badiiy-estetik va ta’limiy-tarbiyaviy ta’lim shakllariga tayanib dars tashkil etishning ilmiy-metodik tavsiyalaridan 60230100 – Filologiya va tillarni o‘qitish bakalavriat yo‘nalishi uchun “Adabiyot o‘qitish metodikasi” nomli darslik mazmuniga singdirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2023-yil 29-sentyabrdagi 438-sonli buyrug‘i, 438414-raqamli guvohnoma). Natijada, adabiy-nazariy ma’lumot, yozuvchining badiiy mahoratini o‘rgatish, sinfdan tashqari tadbirlar jarayonini fanlararo va xorijiy texnologiyalar integratsiyasi asosidagi dars ishlanma va metodik tavsiyalar ishlab chiqish orqali takomillashtirishga zamin yaratilgan.