Рўзибаева Райхон Матназаровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Риндера облонгифолиа ва Линделофиа маcростйла ўсимликларининг алкалоидлари”, 02.00.10 - Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/К640.
Илмий раҳбар: Мукаррамов Нуридин Исомидинович, кимё фанлари номзоди.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Нормахаматов Нодирали Сахобаталиевич, кимё фанлари доктори; Матчанов Алимжон Давлатбоевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий Университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади. Риндера облонгифолиа ва Линделофиа маcростйла ўсимликларининг ер устки қисми таркибидан пирролизидин алкалоидларини ажратиб олиш, уларнинг кимёвий тузилишини, ҳамда биологик фаолликларини тадқиқ қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистонда ўсувчи Риндера облонгифолиа ва Линделофиа маcростйла ўсимлик турларидан 12 та пирролизидин алкалоидлари, 1 та изохинолин алкалоиди ва 2 та нецик кислота ажратиб олинган, уларнинг тузилиши замонавий физик-тадқиқот усуллари ёрдамида исботланган;
Риндера облонгифолиа ўсимлигидан 2 та янги, ушбу ўсимликдан биринчи марта 5 та маълум пирролизидин алкалоидлари, ҳамда 1 та нецик кислота ажратилган;
Риндера облонгифолиа ўсимлигидан ажратилган риндеридин ва облонгифолидин - янги пирролизидин алкалоидлари билан бирга 4 та маълум пирролизидин алкалоидларининг тузилиши физик-тадқиқот усуллар (ИҚ-, ЯМР спектроскопия, масс-спектрометрия ва РТТ) ёрдамида аниқланган, ҳамда абсолют конфигурациялари тўлиқ ўрнатилган, шунингдек, хирал марказлари аниқланган;
Линделофиа маcростйла ўсимлигидан 1 та янги пирролизидин алкалоиди, 1 та янги нецик кислота ва ушбу ўсимликдан биринчи марта 2 та маъум алкалоидлар ажратилган;
Линделофиа маcростйла ўсимлигидан ажратилган янги Н-оксид линделофамин алкалоидининг тузилиши ЯМР спектроскопия ёрдамида исботланган, янги ((Э)-2-гидрокси-2-изопропил-3-((2-метилбут-2-еноил)окси)-бутан кислотанинг ва 2 та маълум алкалоиднинг тузилиши физик-тадқиқот усуллари (ИҚ-, ЯМР спектроскопия, масс-спектрометрия ва РТТ) ёрдамида аниқланган, ҳамда абсолют конфигурациялари тўлиқ ўрнатилган, хирал марказлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Риндера облонгифолиа ва Линделофиа маcростйла ўсимликларидан пирролизидин алкалоидларини ажратиш, бирикмаларнинг кимёвий тузилиши ва биологик фаоллигини ўрганишдан олинган илмий-амалий натижалар асосида:
    Риндера облонгифолиа ўсимлигидан ажратиб олинган Н-оксид трахелантамин, риндеридин, облонгифолидин ва ацетонли қисми, хлороформли алкалоидлар йиғиндиси, шунингдек Линделофиа маcростйла ўсимлигидан ажратилган спиртли экстракт, хлороформли, этилацетатли, н-бутанолли, сувли қисмларининг биологик фаолликларидан “Қизил китобга киритилган ва тарқалиш ареали чегараланган доривор ўсимликларни етиштириш технологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги базавий-фундаментал тадқиқот ишларида фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар академияси 2024 йил 8 январдаги №4/1255-23-сон маълумотномаси). Натижада ўсимликлардан ажратиб олинган пирролизидин алкалоидлари ва алкалоидлар йиғиндиси орасидан инсектицидлар излаш истиқболли эканлигини аниқланган;
    риндеридин, облонгифолидин, линделофин, Н-оксид трахелантамин, триходесмин,
Н-оксид триходесмин, О-метилармепавин метил ёдид, 1-экзо карбоксипирролизидин алкалоидлари ва ((Э)-2-гидрокси-2-изопропил-3-((2-метилбут-2-еноил)окси)бутан кислотанинг РТТ натижалари Кембридж Марказий кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (Тҳе Cамбридге Струcтурал Датабасе, ҳттпс:/www.ccдc.cам.аc.ук/ струcтурес, CCДC 2111256; 2111257; 2111258; 2111259; 2332411; 2332410; 2279213; 2279214 ва 2279215). Натижада, базага киритилган янги маълумотлар ўхшаш алкалоидларнинг тузилишини тўлиқ тавсифлашда соҳа олимларига фойдаланиш имконини берган.
    Риндера облонгифолиа ўсимлигининг ер устки қисмидан ажратиб олинган риндеридин, облонгифолидин, эхинатин, линделофин, Н-оксид трахелантамин алкалоидларининг спектр маълумотлари юқори рейтингли Сcопус базасига киритилган хорижий илмий нашрларда фойдаланилган (Фоод Чемистрй, 2024, В.445(25), П.138748, ИФ 8.5; Пҳармаcеутиcал Сcиенcес, 2024, В.30(3), П.312, ИФ 1.4). Тадқиқот натижалари табиий бирикмаларнинг тузилишини аниқлаш имконини беради.

Yangiliklarga obuna bo‘lish