Bekmirzaev Akbarbek Shuxratovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertasiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Aminlangan gil adsorbentlari olish va ularning adsorbsiyasi xossalari», 02.00.11 – Kolloid va membrana kimyosi (kimyo fanlari).
Dissertasiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.PhD/K839.
Ilmiy rahbar: Xandamov Davron Abdikodirovich, kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertasiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Namangan muhandislik-texnologiya instituti, DSc.03/29.08.2023.K/T.66.02.
Rasmiy opponentlar: Raxmatkarieva Firuza Gayratovna, kimyo fanlari doktori, professor; Yarkulov Axror Yuldashevich, kimyo fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Namangan davlat universiteti.
Dissertasiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Qo‘ng‘irtog‘ bentoniti va u asosida olingan etilendiammoniyli-, va geksametilendiammoniyli adsorbentlariga Cu2+ va Fe2+ ionlarining adsorbsiyalanish kinetikasi, termodinamikasi va adsorbsiyalanish xossalarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
aminlangan etilendiammoniyli va geksametilendiammoniyli yangi turdagi gil adsorbentlari olingan hamda Cu2+ ionlarini adsorbsiyasi bo‘yicha Lengmyurning maksimal adsorbsiya sig‘imlari quyidagicha: KB da 3,728; GDB da 4,490 va EDB 5,986 mg/g ga, Fe2+ ionlarini adsorbsiyasi bo‘yicha mos ravishda: KB da 8,47; GDBda 8,51 mg/g va EDB da 10,84 mg/g ekanligi aniqlangan;
Cu2+ va Fe2+ ionlarini aminlangan bentonitlar yordamida tozalashda, adsorbentlarning adsorbsiyalash quvvati qatorini quyidagi EDB>GDB>KB tartibda joylashtirish mumkinligi isbotlangan;
adsorbsiyalanish tezligi psevdo-ikkinchi tartibli kinetik modelga, zarracha ichidagi diffuziya modeli bo‘yicha Cu2+ va Fe2+ adsorbentlar g‘ovaklarida ikki bosqichda adsorbsiyalanishi asoslangan;
Cu2+ va Fe2+ ionlarining KB, GDB va EDB adsorbentlariga adsorbsiyalashning maqbul sharoitlari mos holda: harorat 323 va 308 K da muhit pH 7.0 va 5,2 va adsorbent-adsorbatning aloqa vaqti 30 va 40 daqiqani tashkil etishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Adsorbsiyalanish izotermalari, kinetikasi va adsorbsiya termodinamikasini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
aminlangan adsorbentlarga Cu2+ va Fe2+ ionlarining adsorbsiyalanish izotermalari, kinetikasi va termodinamikasi ko‘rsatkichlariga oid natijalari va xulosalari “607101100-Kimyoviy texnologiya (Ishlab chiqarish turlari bo‘yicha)” yo‘nalishi talabalariga moljallangan “Kolloid kimyo fanidan masalalar to‘plami” o‘quv qo‘llanmasi mazmunida o‘z aksini topgan (23.02.2023 y., № 46-13-son guvohnomasi). Natijada, talabalarining adsorbsiyalanish mexanizmlarini chuqur o‘zlashtirishlari bo‘yicha amaliy bilim va ko‘nikmalarni boyitish imkonini bergan;
aminlangan etilendiammoniyli-, va geksametilendiammoniyli gil adsorbentlari «Muborak gaz qayta ishlash zavodi» AJda amaliyotga joriy etilgan («Muborak gazni qayta ishlash zavodi» AJning 2023 yil 18 sentyabrdagi 842-GK-09-son ma’lumotnomasi). Natijada, aminlangan bentonit adsorbentlari “Muborak gazni qayta ishlash zavodi” AJ da texnik aylanma suvlari tarkibidagi neft mahsulotlarini - 64,8 % gacha, Fe3+ ionlarini 60,0 % gacha, PO43- ionlarini 82,5 % gacha tozalash imkonini bergan.
