Ахроров Ивадулла Зиятовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Абдулқоҳир Журжоний “Миат омил” асарининг Қуръони карим маънолари таржимасини изоҳлашдаги ўрни”, 24.00.04 – Мумтоз шарқ адабиёти ва манбашунослиги (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Fil1532.
Илмий раҳбар: Исламов Заҳид Махмудович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.Isl/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Муҳамедов Неъматилло Асатуллаевич, тарих фанлари доктори; Ҳасанова Шафоат Саидбековна, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Абдулқоҳир Журжоний “Миати омил” асарининг Қуръони карим маънолари таржимасини изоҳлашдаги ўрнини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
 “Миати омил” асарида феъл сўз туркумига оид грамматик омиллар морфологик ва синтактик хусусиятларига кўра: الْأَفْعَالُ النَّاقِصَةُ (ёрдамчи), أَفْعَالُ الْمُقَارَبَةِ (яқинлик), أَفْعَالُ الْمَدْحِ وَالذَّمِّ (мақташ ва ёмонлаш) ҳамда أَفْعَالُ الشَّكِّ وَالْيَقيْنِ (шубҳа ва ишонч)ни ифодаловчи феъл турларига бўлиб изоҳлангани натижасида уларнинг грамматик вазифаларини тушуниш ва қамраб олиш соддалашгани аниқланган;
 “Миати омил” асарида Моида сураси 6-ояти: “қўлларингизни тирсакларигача, оёқларингизни тўпиқларигача (ювинг)” жумласидаги إِلَي “-гача” кўмакчиси араб тилидаги مَعَ “билан” маъносини ва бошқа 18 та оятдаги кўмакчиларнинг турли маъноларни ифодалаганини исботлаб бериши натижасида манбанинг ақидавий ва фиқҳий оятларни тушуниш борасидаги ихтилофларнинг олдини олиш имконияти ошгани далилланган;
 “Миати омил” асарида асл маънога таъсир ўтказмасдан жумлада қўшимча бўлиб келадиган ك (каф) кўмакчисига Шўро сурасидаги لَيْسَ كَمِثْلِهِ  شَيْءٌ  (Унинг мислидек бирор нарса йўқ) оятини мисол қилиш билан муаллиф аҳли суннанинг муташобиҳ (бир-бирига зид бўлган бир неча маъноларга далолат қиладиган) оятлар борасидаги эътиқодини грамматик жиҳатдан қўллаб-қувватлагани исботланган;
асарда эгани бош келишикда, кесимни тушум келишигида бўлишини талаб қиладиган كَانَ  ёрдамчи феълига мисол қилинган Нисо сурасидаги  وَكَانَ اللهُ عَلِيمًا حَكِيمًا (Аллоҳ билим ва ҳикмат соҳибидир) оятида Аллоҳ таолонинг илм ва қудрат сингари зотий сифатларини инкор қилувчи мўтазилаларга раддия борлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Абдулқоҳир Журжоний “Миати омил” асарининг Қуръони карим маънолари таржимасини изоҳлашдаги ўрни бўйича олиб борилган тадқиқот натижасида ишлаб чиқилган таклиф ва илмий-амалий тавсиялар асосида:
“Миати омил” асарида маъно англатмайдиган  ك (каф) кўмакчисининг мисоли бўлиб келган Шўро сурасидаги لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ (Унинг мислидек бирор нарса йўқ) оятида Яратувчини яралмишларга ўхшатиш эътиқодида бўлган мушаббиҳаларга, шунингдек, Аллоҳга нисбатан “шай” сўзини ишлатиш жоиз эмас деб эътиқод қиладиган жаҳмиялар (адашган фирқалардан бири)га ҳам раддия борлиги исботлангани ҳақидаги илмий хулоса ва тавсиялардан Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузуридаги Малака ошириш марказида диний таълим муассасаси ўқитувчилари ҳамда имом-хатиблар учун ташкил этилган малака ошириш курсларида “Мотуридий таълимоти асослари”, “Ақидапараст оқимларга илмий раддия бериш асослари: халқаро тажриба” ва “Ҳадислардан ҳукм олиш асослари” каби фанлардан ўқув режаларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари бўйича қўмитасининг 2024-йил 4-апрелдаги 02-02//1059-сон маълумотномаси). Натижада диний таълим ўқитувчилари ва соҳа ходимларининг адашган фирқаларга нисбатан Қуръон оятлари ёрдамида раддиялар бериш тўғрисидаги билимлари ошишига хизмат қилган;
Журжоний асарда эгани бош келишикда, кесимни тушум келишигида бўлишини талаб қиладиган كَانَ ёрдамчи феълининг мисолида фойдаланган Нисо сурасидаги  وَكَانَ اللهُ عَلِيمًا حَكِيمًا (Аллоҳ билим ва ҳикмат соҳибидир) оятида Аллоҳ таолонинг сифатларини инкор қилувчи мўтазилаларга раддия борлиги асосланганига  оид илмий хулосалардан Ўзбекистон мусулмонлари идораси диний таълим муассасаларида ўқитилаётган Абураҳмон Жомийнинг “Шарҳи Мулло”, Абдуқодир Абдураҳимнинг “Эътиқод дурдоналари”, Абул Баракот Насафийнинг “Тафсир ан-Насафий” каби адабиётларнинг мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2024-йил  1-мартдаги 05-03/557-сон маълумотномаси). Натижада оятларнинг мазмунан қамровини ўрганиш ва уларни тушунишда шаклланган маълум тартиб-қоидалар, мезонлар асосида раддиялар ҳақидаги маълумотлар соҳа вакилларига етиб боришига хизмат қилган;
“Миати омил” асарида Моида сураси 6-ояти: “қўлларингизни тирсакларигача, оёқларингизни тўпиқларигача (ювинг)” жумласидаги  إِلَي “гача” кўмакчиси араб тилидаги مَعَ “билан” маъносини ва бошқа 18 та оятдаги кўмакчиларнинг турли маъноларини ифодалагани исботлаб бериши натижасида манбанинг Қуръон оятларини тушуниш борасидаги ихтилофларнинг олдини олиш имконияти ошгани далилланганига  оид илмий хулосалардан ва “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси маркази фаолиятини янада такомиллаштиришда доир қўшимча тадбирлар тўғрисида” ПҚ-5186 сонли қарорига 1-илова “Жаҳон илм-фани тараққиёти ва  сивилизациясига ҳисса қўшган аждодлар илмий меросини тадқиқ қилиш ҳамда янги юксалиш давридаги ютуқларни тарғиб қилиш бўйича “Йўл харитаси”нинг ИИ йўналишига оид “Маънавий-марифий тарғибот тадбирлари” 18-банди “Аждодлар мероси – ибрат ва тарбия манбаи” мавзусида амалга оширилган тарғибот ишларида ҳамда зиёрат туризмининг илмий асослари бўйича етарли назарий билим ва кўникмаларга эга гид-таржимонлар ҳамда соҳа ходимлари учун ташкил этилган дарслар ва ўқув курслари мазмунан бойитилишига эришилган ҳамда илмий ишнинг назарий хулосаларидан илмий таклифлар сифатида фойдаланилган (Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси марказининг 2024-йил 29-мартдаги 06-07/52-сон маълумотномаси). Натижада гид-таржимонлар ҳамда соҳа ходимлари учун ташкил этилган дарслар ва ўқув курслари мазмунан бойитилишига эришилган;
“Миат омил” ўз даврига қадар ёзилган асарлардан фарқли равишда грамматик омилларни 13 турга таснифлаб, уларни шартли равишда сўз билан ифодаланадиган лафзий ва мантиқан тушуниб олинадиган маънавий омиллар сифатида тартиблагани натижасида манбанинг кейинги давр араб тили грамматикасига оид адабиётларга услубий асос бўлиб хизмат қилгани аниқланганига оид илмий хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси қошидаги “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Буюк юрт алломалари” кўрсатуви тизимли сенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси қошидаги “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг 2024-йил 3-мартдаги 02-31-323-сон маълумотномаси). Натижада янги далил, фикр-мулоҳаза ва назарий хулосалар телекўрсатувнинг сифати ортишига, томошабинларнинг аждодлар мероси, жумладан, “Миат омил” асари мазмунига қизиқиши кучайишига, араб грамматикасининг ўзига хосликлари билан танишишларига ҳамда Қуръон маънолари таржимасидаги нозик мазмун-моҳиятларини чуқурроқ идрок этишларига хизмат қилган.