Камбаров Сардорбек Сайткамоловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Шарқий Фарғона айрим маданий экинлари нематодаларининг тур таркиби ва экологик хусусиятлари», 03.00.06 – Зоология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.PhD/B1106.
Илмий раҳбар: Эшова Холиса Саидовна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.03/30.06.2021.B.05.06.
Расмий оппонентлар: Хуррамов Алишер Шукурович, биология фанлари доктори, профессор; Ҳайдарова Пардахол Бобоқуловна, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Шарқий Фарғонанинг айрим маданий экинлари агроценозларида учровчи нематодаларнинг тур таркибини аниқлаш ва уларни экологик-фаунистик жиҳатдан, муҳим паразит турлар сонини бошқаришга доир тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Шарқий Фарғона маданий экинларининг нематодалари фаунасининг замонавий ҳолати таҳлил қилиниб, 2 та кенжа синф, 8 та туркум, 10 та кенжа туркум, 18 та катта оила, 30 та оила, 33 та кенжа оила 49 та авлодга мансуб 114 турдан иборат бўлиб, 28 тури илк марта Шарқий Фарғона ҳудудида аниқланган.
турли агроценозларда нематодалар фаунаси қиёсий таҳлил қилиниб, уларнинг тарқалиши асосланган;
илк маротаба шарқий Фарғона ҳудуди маданий экинларининг нематодалар жамоасининг турлар бойлиги индекси таҳлил қилинган, туманлар бўйича турлар бойлиги индекси 2,45 - 8,06 оралиғида ўзгариши аниқланган;
илк маротаба нематодаларнинг шарқий Фарғона ҳудуди баландлик минтақаси бўйлаб тақсимланиш хусусиятлари аниқланган, қуйи адир минтақасида 102 тур, юқори адир минтақасида 82 тур, қуйи тоғ минтасида 32 турнинг учраши асосланган;
фойдали хусусиятга (тупроқ унумдорлигини ошириш, йиртқичлик) эга 12 тур нематодаларнинг тавсифи, ҳисоби, ҳажми ва тарқалиш хусусиятлари изоҳлаб берилган, уларнинг шарқий Фарғона ҳудуди бўйлаб тарқалиш хариталари тузилган, улардан 2 турининг кадастри шакллантирилган;
маданий ўсимликларни паразит нематодаларнинг зарарли таъсиридан ҳимоя қилиш ҳамда ўсимликларнинг илдиз тизимига зарар етказувчи нематодалар тарқалишини олдини олишга қаратилган амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Шарқий Фарғона айрим маданий экинлари нематодаларининг тур таркиби ва экологик хусусиятлари мавзуси боʻйича олинган илмий натижалар асосида:
қишлоқ хўжалик ўсимликларида (маккажўхори - 11 тур (14,10%), сабзи - 13 тур (22,80%), карам - 6 тур (15,38%), пиёз - 7 тур (18,42%), бодринг - 8 тур (19,04%)) қайд этилган паразит нематодалари ва уларга қарши кураш чора-тадбирлари юзасидан ишлаб чиқилган амалий тавсиялар Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг ҳудудий бўлимлари амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 12-февралдаги 06/22-05/845-сон маълумотномаси). Натижада, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштирувчи субектлар томонидан экинларни экиш ва парваришлашда паразит нематодаларни ўз вақтида аниқлаш, нематодаларнинг ҳудудлараро тарқалишига йўл қўймаслик борасида профилактик чора-тадбирларини ишлаб чиқиш ва уларга қарши самарали кураш имконини берган;
Шарқий Фарғона шароитида нематодалар биохилма-хиллиги, тарқалиш ҳудудлари, йиртқич ва тупроқларни қайта тиклашда аҳамиятли бўлган фойдали турларининг популяцион ҳолати ва уларни сақлаб қолиш бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар Андижон вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси, Жалақудуқ, Булоқбоши ҳамда Асака туман бўлимлари фаолиятида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги, 2024-йил 20-мартдаги № 03-03/3-2728-сон ма'лумотномаси). Натижада, Шарқий Фарғона ҳудудида тарқалган нематодаларнинг тур таркибини, ареалини, фойдали турларини аниқлаш ва сақлаб қолиш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш, тупроқ ҳолатини экологик баҳолаш ҳамда ҳудудлар биохилма-хиллигини сақлаб қолиш имконини берган;
Шарқий Фарғона ҳудудида нематодаларнинг морфо-эко¬ло¬гик тавсифи, уларнинг тарқалиш ареаллари ва экологик хусусиятлари ҳамда геоахборот маълумотлари яратилган маълумотлар базаси Андижон вилояти Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши бошқармаси, Жалақудуқ, Булоқбоши ҳамда Асака туман бўлимлари фаолиятида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги, 2024-йил 20-мартдаги № 03-03/3-2728-сон ма'лумотномаси). Натижада, Шарқий Фарғона ҳудудида тарқалган нематодаларнинг геоахборот маълумотлари базасини шакллантириш, ҳайвонот дунёси биохилма-хиллигининг давлат мониторинги ва давлат кадастрини юритиш имконини берган.