Долиева Лайло Бурибоевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Эмоционал аспектда руҳиятни тасвирловчи фразеологизмларнинг лингвопсихологик тавсифи (француз тили материалида)”, 10.00.04 – Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Fil 3784.
Илмий раҳбар: Сувонова Нигорабону Низомиддиновна, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.2019.Fil.83.01.
Расмий оппонентлар: Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Отакулов Нодиржон Бахромалиевич, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади фразеологийада руҳий ҳолат тасвири сифатида воқеланадиган эмотивлик категорийасининг антрополингвистик тадқиқини амалга ошириш ҳамда эмоцийалар ифодасининг вербал ва новербал воситаларини лингвопсихологик жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий йангилиги:
“эмоцийа”нинг психологийа, лингвистика ва фалсафа фанлараро интеграл тавсифига кўра уни ҳосил қилувчи эмоциялар орқали пайдо бўладиган юрак уриши ва нафас олиш каби физиологик ва қувонч, қайғу, қўрқув сингари соф ҳис-туйғуларни акс эттирувчи психологик мезонлар аниқланиб, “эмоцийа”нинг ички ва ташқи хусусийатлари саналган субект эҳтийожи, жавобли муносабат, ҳаракат ва ҳиссийотлар туркумидаги омиллари очиб берилган;
эмоцийалар кластери орқали франсузча ЭФБларнинг эйфорик, дисфорик ва апорик хусусийатлари очиб берилиб, эмоцийаларни оъзаро фарқлашдаги салбий, ижобий ва нейтрал семантикага доир ботиний ва зоҳирий когнитив белгилари аниқланган;
новербал эмотив фразеологизмларнинг тасвирий воситаларини изоҳлаш натижасида франсуз фразеологийасидаги эмотив новербалликнинг нафақат тилшунослик, балки, психологийа ва физиологийа фанлари интеграцийасидаги жестикулйацион, визуализацион, мимик, гаптик, пантомимик, паралингвистик ва экстралингвистик воситалари мавжудлиги далилланган;
ташқи руҳий ҳолат тасвирининг вербал ва новербал коъринишларини ифодаловчи соматизмларнинг эмоцийалар кесимидаги моноемоционаллик, полиемоционаллик, универсаллик ва ҳиссий локализаторлик хусусийатлари мавжудлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Эмоционал аспектда руҳийатни тасвирловчи фразеологизмларнинг лингвопсихологик тавсифи мавзусидан чиқарилган илмий натижалар асосида:
франсузча эмотив фразеологизмларнинг оъзига хос хусусийатларини эмоцийалар кластери орқали таҳлил қилиш натижасида олинган хулосалардан ҳамда фразеологик бирликларни фразеографик манбаларга тайанган ҳолда таҳлил қилиш натижасида аниқланган умумкатегориал мақомдаги эйфорик, дисфорик ва апорик эмосемалар оъртасидаги дифференциал ва нодифференциал когнитив белгилар боъйича чиқарилган хулосалардан И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологийалари асосида виртуал ресурслар йаратиш ва оъқув жарайонига жорий этиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 8-июндаги 1569/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада ахборот-коммуникацион технологиялар ёрдамида мутахассислик фанларидан виртуал ресурслар яратиш жараёнида эмотив фразеологик бирлик ва эмоционал консептосфера тушунчаларини таҳлил қилишга хос компонент таҳлил, кластерли таҳлил, статистик таҳлил методларидан кенг фойдаланилган, шунингдек, эмотив фразеологик бирликларнинг ифодаланиш усулларини тадқиқ қилиш натижаси талабаларнинг “Фразеологиянинг долзарб масалалари”, “Ўрганилаётган тил назарий аспектлари”, “Лексикология” каби фанлар бўйича билимини бойитишга хизмат қилган;
франсуз фразеологийасидаги эмотив новербалликнинг нафақат тилшунослик, балки, психологийа ва физиология фанлари интеграцийасидаги жестикулйацион, визуал, мимик, гаптик, пантомимик, паралингвистик ва экстралингвистик воситаларнинг нолисоний тамойилларидан Европа Иттифоқининг 2014-2016-йилларга моължалланган ТЕМПУС дастури доирасидаги Темпус Прожеcт 544161- ТЕМПУС-1-2013-1-УК-ТЕМПУС-ЖПCР Астон Университй ДеТЕЛ - “Девелопинг тҳе Теачинг оф Эуропеан ЛангуаГЭС: Модернизинг Лангуаге Теачинг тҳроугҳ тҳе девелопмент оф блендед Мастерс Программес” номли хорижий грант лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 8-июндаги 1571/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада новербал мулоқот мезонларининг фразеологик бирликлар билан боълган оъзаро алоқадор белгилари конкретлаштирилган ва талабаларда лингвистик компетенсияларни шакллантириш, тилни ўзлаштириш малакалари бўйича турғун кўникма ва тасаввурларни кенгайтиришга эришилган;
“эмоцийа”нинг психологийа, лингвистика ва фалсафа фанлариаро интеграл тавсифи йордамида аниқланган физиологик ва психологик мезонлар ҳамда “эмоцийа”нинг ички ва ташқи хусусийатлари саналган субект эҳтийожи, жавобли муносабат, ҳаракат ва ҳиссийотлар туркумидаги омиллар таҳлили натижаларидан Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус + дастурининг 2016-2018 йилларга моължалланган 561624-ЭПП-1-2015-УК-ЭППКА2-CБҲЕ-СП-ЭРАСМУС+CБҲЕ ИМЕП: “Оъзбекистонда олий таълим тизими жарайонларини модернизацийалаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 8-июндаги 1570/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада “эмоцийа”нинг фанлараро интеграл тавсифини ҳосил қилувчи физиологик ва психологик мезонлар ҳамда “эмоцийа”нинг ички ва ташқи хусусийатларини ташкил этувчи омиллар тизимини таҳлил қилиш жараёнида олинган илмий-амалий таклиф ва тавсиялар хорижий тилларни оъқитиш борасидаги назарий жиҳатларни такомиллаштириш ҳамда талабаларда тилни ўзлаштиришга доир турғун кўникма ва тасаввурларни кенгайтириш масаласида муҳим илмий манба бўлиб хизмат қилган;
ташқи руҳий ҳолат тасвирининг вербал ва новербал коъринишларини ифодаловчи соматизмларнинг эмоцийалар кесимидаги моноемоционаллик, полиемоционаллик, универсаллик ва ҳиссий локализаторлик хусусийатлари ҳақидаги хулосалардан Самарқанд вилойат телерадиокомпанийасида 2023-йил 5-июн куни эфирга узатилган “Ассалом Самарқанд!” коърсатувининг навбатдаги сони ссенарийсини таййорлашда фойдаланилган (Самарқанд вилойат телерадиокомпанийасининг 2023-йил 12-июндаги 01-07/204-сон маълумотномаси). Натижада эмотив маъноларнинг тилдаги семантик функсийаларини таҳлил қилиш орқали барча эмоцийаларнинг асосий негизини аниқлаш, инсонларнинг интеллектуал ва эмоционал фаолийатлари оъртасидаги оъзаро муносабатларини ўрганиш ва маълум бир органнинг тилдаги функсионал хусусийатларини тадқиқ қилиш борасидаги амалий қарашларнинг такомиллашувига эрилишилган. Диссертацияда илгари сурилган муҳим илмий маърифий аҳамиятга эга тавсиялардан кейинги кўрсатувларда ҳам фойдаланиш кўзда тутилган.
