Tulaganov Sardor Anvarovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
    Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Texnogen xom ashyodan nanodispersli amorf kremniy dioksidining sintezi va fizik-kimyoviy xossalari”, 01.04.12 - Nanomateriallar fizikasi va texnologiyasi (texnika fanlari).
    Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1.PhD/T4357.
    Ilmiy rahbar: Kurbanov Mirtemir Shodievich, texnika fanlari doktori, professor.
    Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: U.A. Arifov nomidagi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti.
    IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, DSc.02/30.12.2019.FM/T.65.01.
    Rasmiy opponentlar:
Ziyamuxamedova Umida Alijonovna, texnika fanlari doktori, professor;
Maxmanov Urol Kudratovich, fizika-matematika fanlari doktori, kat.i.x.
Yetakchi tashkilot: Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi:
Metallurgiya sanoatining texnogen xomashyosidan amorf kremniy ikki oksidining nanozarralarini sintez qilishning samarali usulini ishlab chiqish, uning fizik-kimyoviy xususiyatlarini pirogen kremniy oksidi bilan solishtirish orqali o‘rganish va aniqlash.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
metallurgik texnogen kremniy tarkibli xom ashyodan nano o‘lchamli amorf kremniy dioksidini sintez qilish uchun yangi uskuna ishlab chiqildi. Ishlab chiqilgan uskunaning yangiligi shundaki, uning sublimatsiya jarayoni zonasi ikkita qismdan iborat bo‘lib, har biri mustaqil harorat nazorati va xom ashyoni harakatlantirish tizimiga ega. Hosil bo‘lgan gazlar sublimatorning boshlang‘ich qizdirish zonasidan chiqariladi, kremniy tarkibli gazning desublimatsiyasi esa alohida sovutish kamerada amalga oshiriladi;
ammiakli geksaftorsilikatning gidroliz jarayoni samaradorligi uning eritmadagi konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘lib, maksimal SiO2 ajratib olish uchun optimal texnologik rejim geksaflorsilikat ammoniy (GFSA) konsentratsiyasi 3 % bo‘lganida samaradorligi yuqori bo‘lishi aniqlandi;
birinchi marta kompleks tadqiqotlar asosida metallurgik texnogen xom ashyodan sintez qilingan amorf xolatdagi kremniy ikki oksidi zarrachalarining fizik-kimyoviy xususiyatlari pirogen kremnizem bilan solishtirganda o‘ziga xos xususiyatlari aniqlangan;
suvli muhitdagi ammiakli geksaftorsilikat konsentratsiyasi 3 dan 20 % gacha oshganda, sintez qilingan kremnizem zarrachalarining samarali diametri 4 baravar oshishi aniqlandi;
kremniy ikki oksidi zarrachalarining samarali diametri suv muhitining pH darajasiga bog‘liq bo‘lib, SiO2 zarrachalarining eng kuchli aglomeratsiyasi kislotali muhitda (pH 2,38-2,54) kuzatiladi, bu erda hosil bo‘ladigan aglomeratlar ishqorli muhitdagiga qaraganda 4 baravar yirik bo‘ladi, bu holat A-60 markali pirogen kremnizem uchun 2 baravar kam ekanligi aniqlandi;
birinchi marta taklif qilingan texnologiya bo‘yicha metallurgik texnogen xom ashyodan sintez qilingan materiallarning kation va anion bo‘yoqlarga nisbatan turli sorbsion xususiyatlarga ega bo‘lishi mumkinligi aniqlandi, bu zarrachalar sirt strukturasining turli zaryadga ega ekanligidan dalolat beradi.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Texnogen xomashyodan nanodispers amorf kremniy ikki oksidini sintez qilishning samarali usuli va uning fizik-kimyoviy xususiyatlari bo‘yicha tadqiqot natijalari:
metallurgik shlaklarni qayta ishlash uskunasi uchun O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining foydali modelga patenti olindi (№ FAP 01956, 2022 y.). Natijada, metallurgik shlaklarni qayta ishlash uchun yangi uskuna texnogen xomashyo bilan ftorid ammoniy aralashmasining suyuq va yopishqoq holda qurilma devorlariga yopishib qolishini oldini olishga, shuningdek, reaksiya natijasida hosil bo‘ladigan gazlarning absorberga chiqishini yaxshilashga imkon berdi;
metallurgik shlaklarni qayta ishlash uskunasi uchun O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining foydali modelga patenti olindi (№ FAP 02256, 2023 y.). Natijada, metallurgik shlaklarni qayta ishlash uchun yangi uskuna sublimatsiya bo‘limidan gazlar va suv bug‘larini chiqarib yuborish, ftorlash jarayonining boshlang‘ich bosqichida yuzaga keladigan jarayonni vizual kuzatish va nazorat qilish hamda texnogen xomashyoni qayta ishlash jarayonining xavfsiz sharoitlarini optimallashtirish imkonini bergan.