Baev Artyom Yur`evichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sut emizuvchilarning hujayralarida noorganik polifosfatlarning regulyatorlik va metabolik roli», 03.00.02–Biofizika va radiobiologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.2.PhD/B85.
Ilmiy rahbar: Tashmuxamedov Bekjan Aybekovich, biologiya fanlari doktori, professor, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Bioorganik kimyo instituti, O‘zbekiston Milliy universiteti, O‘simlik moddalari kimyosi instituti, DSc.27.06.2017.K/V/T.37.01.
Rasmiy opponentlar: Merzlyak Pyotr Grigor`evich, biologiya fanlari doktori; Kamburova Venera Seytumerovna, biologiya fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.
Yetakchi tashkilot: Toshkent pediatriya tibbiyot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: noorganik polifosfatlarning sut emizuvchilar hujayralaridagi rolini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
noorganik polifosfatlarning mitoxondriyalarda F1F0 ATF sintetaza faolligiga ta’siri va bunda poli–F ushbu ferment uchun oldin identifikatsiyalanmagan substrat bo‘lishi mumkinligi aniqlangan;
noorganik polifosfatlar deenergiyalangan sharoitda mitoxondriya ichki membranasining kal`siy va bariy ionlari uchun nofaol o‘tkazuvchanligini modulyasiyalashi hamda bu ta’sir mitoxondriya megakanali (RTR) klassik ingibitorlariga bog‘liqligi, bunda deenergiyalangan intakt mitoxondriyalarda kal`siy ionlari qo‘shimcha qo‘shilmagan sharoitda noorganik polifosfatlar fiziologik konsentratsiyalarda (25–50 µM) mitoxondriya megakanalini (RTR) faollashtirishi aniqlangan;
gipoosmotik sharoitda mitoxondriyalarning ichki membranasi strukturasi «engil bo‘kish» hisobiga qaytar tavsifda o‘zgarishi va bu mitoxondriyalarning kal`siy buferi sig‘imi ortishiga hamda mitoxondriya megakanalining (RTR) ingibirlanishiga olib kelishi, biroq aksincha noorganik polifosfatlar ta’sirida uning nisbatan samarali faollashishi aniqlangan;
noorganik poli–F oldin aniqlanmagan gilotransmitterlar – astrotsitlarda P2Y1 tipidagi purinoreseptorlar orqali axborot tashuvchilari ekanligi ishonchli tarzda isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Sut emizuvchilarning hujayralarida noorganik polifosfatlarning regulyatorlik va metabolik roli bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
noorganik polifosfatlarning P2Y1 purinoreseptorlar orqali hujayra ichida kal`siy konsentratsiyasi oshirishi yuqori impakt-faktorga ega xorijiy jurnallarda poli–F ning yallig‘lanish jarayonlarida ishtirok etish mexanizmlarini tahlil qilishda foydalanilgan (Blood 2014, V.123, Scopus CiteScore – 7.21; Journal of Thrombosis and Haemostasis 2015, V.13, Scopus CiteScore - 3.85; Molecular Cell 2016, V.63, ResearchGate IF - 10.54). Natijada ayrim jarayonlarda poli–F larning funksiya bajarish mexanizmlarini ochish imkonini bergan;
noorganik polifosfatlar oldin identifikatsiyalanmagan gliotransmitterlar hisoblanishini ko‘rsatuvchi ilmiy natijalar yuqori impakt-faktorga ega xorijiy jurnallarda astrotsitlarda axborotlarning tarqalishi signal yo‘llarini tavsiflashda foydalanilgan (Nature Neuroscience 2016, V. 19, Scopus CiteScore – 13.31; Molecular Cell 2014, V.53, ResearchGate IF – 5.65; Glia 2018, V. 66, Scopus CiteScore – 6.33). Natijada MNTda astrotsitlar o‘rtasida axborotlarning uzatilishi tizimi haqida bilimlarni kengaytirish imkonini bergan;
noorganik polifosfatlar mitoxondriya membranasi o‘tkazuvchanligiga ta’sir qilishini va bu o‘tkazuvchanlik mitoxonriya megakanalining faollashishi bilan bog‘liqligini ko‘rsatuvchi ilmiy natijalar yuqori impakt-faktorga ega xorijiy jurnallarda mitoxondriya megakanalining aktivatorlarini tavsiflashda foydalanilgan (Aging Cell 2017, V.16, Scopus CiteScore – 7.21; International Journal of Molecular Sciences 2017, V.18, Scopus CiteScore – 3.86; Tumor biology 2017, V.39, Scopus CiteScore – 3.27). Ilmiy natijalardan foydalanish RTR strukturasini tavsiflash, shuningdek hujayraning nobud bo‘lishining yangi yo‘llarini tavsiflash imkonini bergan;
noorganik polifosfatlar bosh miyada signallar uzatilishida ishtirok etishini ko‘rsatuvchi ilmiy natijalar N`yu-York universitetida noorganik polifosfatlarning mitoxondriyalarda kal`siyga bog‘liq signalizatsiyadagi rolini o‘rganish bilan bog‘liq tadqiqotlarda foydalanilgan (N`yu-York universitetining 2018 yil 4 apreldagi ma’lumotnomasi). Natijada mitoxondriyalarda poli–F rolini aniqlashda yangi yo‘nalishni shakllantirish imkonini bergan;
gipoosmotik sharoit mitoxondriya megakanalining (RTR) faolligini boshqarish xususiyatiga egaligini ko‘rsatuvchi ilmiy natijalar London universiteti kolleji Nevrologiya institutida molekulyar nevrologiya bo‘limida neyrodegeneratsiya rivojlanishida RTRning ishtirokini aniqlashda foydalanilgan (Nevrologiya institutining 2018 yil 28 martdagi ma’lumotnomasi). Natijada oligomer α-sinuklein bilan PTP faollashtirishini interpretatsiya qilish imkonini bergan.
