Юлдашева Зуҳра Низамитдиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. ““Холдорхон” достонидаги такрорларнинг лингвопоетик тадқиқи”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Fil2058.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти.
Илмий маслаҳатчи: Филология фанлари доктори, профессор Ёрқинжон Одилов Раҳмоналиевич.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институти, DSc.02/30.12.2019.Fil.46.03.
Расмий оппонентлар: Каримов Суюн, филология фанлари доктори, профессор; Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади “Холдорхон” достонида қўлланган такрорларнинг лингвопоетик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
“Холдорхон” достонининг фонетик, лексик, морфологик, синтактик сатҳларида учрайдиган қатор-қатор, қават-қават, ўрим-ўрим, тол-тол, айри-айри, сават-сават, гул-гул каби такрорий бирликлар аниқланиб, уларнинг матнни шакллантириш, таъсирчанликни таъминлаш ва оҳангдошликни ҳосил қилиш сингари лингвопоетик имкониятлари очиб берилган;
фонетик такрорга асосланган ассонанс, аллитерация каби тасвирий воситаларнинг достон матнида қўлланган мақол, матал, ибора, топишмоқ сингари луғавий бирликларни ёритишдаги муҳим ўринга эгалиги, матннинг интонацион бутунлигини таъминлашга хизмат қилувчи фонопоетик восита эканлиги далилланган;
достонда такрор асосида поетик актуаллашган сўзларнинг лексик-семантик хусусиятлари ҳамда шу асосда ижодкорнинг поетик маҳорати, унинг ўзбек тили товуш тизими билан боғлиқ фонетик, сўзларнинг маъно қатламига доир лексик, қўшимчалар ва сўз бирикмаларинининг ишлатилишига оид грамматик имкониятларидан унумли фойдаланишдаги маҳорати асосланган;
достонда сўз туркумлари доирасидаги такрорий бирликлар, асос ва қўшимчалар, бўғловчилар такрори изоҳланиб, гап такрори асосида ҳосил қилинган поетик фигуралар, достоннинг морфологик ва синтактик бутунлигини таъминлаш билан боғлиқ лингвопоетик хусусиятлари ва бахши эстетик ниятининг такрорий бирликлар асосида намоён бўлиши далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. ““Холдорхон” достонидаги такрорларнинг лингвопоетик тадқиқи” мавзусида олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
“Холдорхон” достонининг фонетик, лексик, морфологик, синтактик сатҳларида учрайдиган қатор-қатор, қават-қават, ўрим-ўрим, тол-тол, айри-айри, сават-сават, гул-гул каби такрорий бирликлар аниқланган ва уларнинг матнни шакллантириш, таъсирчанликни таъминлаш ва оҳангдошликни ҳосил қилиш сингари лингвопоетик имкониятлари очиб берилганига доир хулосалардан ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институтида 2017–2020-йилларда бажарилган ОТ–Ф1–78 рақамли “Ҳозирги глобаллашув даврида ўзбек тили, унинг тарихий тараққиёти ва истиқболлари (вазифавий услублар таҳлили асосида)” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институтининг 2024-йил 23-майдаги 32-сон маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа янги илмий-назарий маълумотлар билан бойитилган;
фонетик такрорга асосланган ассонанс, аллитерация каби тасвирий воситаларнинг достон матнида қўлланган мақол, матал, ибора, топишмоқ сингари луғавий бирликларни ёритишдаги ўрни, матннинг интонацион бутунлигини таъминлашга хизмат қилувчи фонопоетик восита эканлиги далиллангани билан боғлиқ янгиликлардан 2021–2022-йилларда бажарилган ИЛ-21071156 рақамли “Антропоцентрик тилшунослик терминлари изоҳли луғатини тузиш ва нашр қилиш (луғатнинг мобил иловаси ва вебсайтини яратиш)” мавзусидаги инновацион лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фолклори институтининг 2024-йил 23-майдаги 32-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа мазмуни янги илмий маълумотлар билан бойитилган;
достонда такрор асосида поетик актуаллашган сўзларнинг лексик-семантик хусусиятлари ҳамда шу асосда ижодкорнинг поетик маҳорати, унинг ўзбек тили товуш тизими билан боғлиқ фонетик, сўзларнинг маъно қатламига доир лексик, қўшимчалар ва сўз бирикмаларинининг ишлатилишига оид грамматик имкониятларидан унумли фойдаланишдаги маҳорати асослангани, достонда сўз туркумлари доирасидаги такрорий бирликлар, асос ва қўшимчалар, бўғловчилар такрори изоҳланиб, гап такрори асосида ҳосил қилинган поетик фигуралар, достоннинг морфологик ва синтактик бутунлигини таъминлаш билан боғлиқ лингвопоетик хусусиятлари ва бахши эстетик ниятининг такрорий бирликлар асосида намоён бўлиши далиллангани ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Маданият ва маърифат” телеканалида эфирга узатилган “Буюк юрт алломалари” кўрсатувининг ўзбек халқ достонларига бағишланган сонини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Маданият ва маърифат” телеканали давлат муассасасининг 2024-йил 4-апрелдаги 01-16/84-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотдаги маънавий-маърифий фикрлар, илмий қарашларга асосланган хулосалар телекўрсатув ссенарийсини мазмунан бойитган ва мукаммаллаштирган.