Shodiyarova Dilfuza Saydullaevnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sut emizuvchi hayvonlar jigarining eksperimental xolestaz va ochlik holatidagi morfologik o‘zgarishlari», 14.00.02 – Morfologiya.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.3.PhD/Tib2066.
Ilmiy rahbar: Boykuziev Xayitboy Xudoyberdievich, tibbiyot fanlari nomzodi, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent tibbiyot akademiyasi, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Rasmiy opponentlar: Mirsharapov Utkur Mirsharapovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Shatmanov Suynali Toktonazarovich, tibbiyot fanlari doktori, professor (Qirg‘iz Respublikasi).
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
II. Tadqiqotning maqsadi: tajriba hayvonlari jigarining xolestaz sindromi modeli va ochlik tajribasidagi morfologik o‘zgarishlarini baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor eksperimental xolestaz sharoitida tajriba hayvonlarining jigarida nerv tuzilmalarida ekstruziya bloki, ya’ni mediatorlarning to‘planib qolishi sababli aniqlanish darajasining ortishi hisobiga gepatotsitlar, jigar ichi qon tomirlar va o‘t yo‘llari hamda nerv tuzilmalarida morfologik va morfometrik reaktiv o‘zgarishlar asoslangan;
xolestaz modeli yaratilgan eksperimental hayvonlarda, tajriba muddatiga mos ravishda, jigar parenximasi biriktiruvchi to‘qimaga nisbatan proporsional ravishda kamayib, biriktiruvchi to‘qimaning miqdori ortib borishi tufayli xolestaz holatidagi bemorlarni shoshilinch davolash va ravishda asoratlar oldini olish uchun profilaktika choralarini qo‘llash zarurligi asoslangan;
ilk bor tajriba hayvonlarida qisqa muddatli (3-10 kunlik) ochlik holatida, ochlik organizmda stress holatini chaqirishi, bu esa, o‘z navbatida, simpato-adrenal himoya tizimining ishga tushishi, nerv tolalarida ekstruziya bloki yuzaga kelishi tufayli jigar gepatotsitlari, jigar ichi qon tomirlari, o‘t yo‘llari va nerv tuzilmalarida morfologik jihatdan reaktiv o‘zgarishlar darajasi asoslangan;
qisqa muddatli (3-10 kunlik) ochlik sharoitida jigar ichi biriktiruvchi to‘qimaning gepatotsitlarga nisbati ortib ketmasligi, ya’ni fibroz va boshqa destruktiv o‘zgarishlarga olib keluvchi omil bo‘lmasligi morfologik jihatdan asoslanib, shifokor maslaxati va nazorati ostida qisqa muddatli davolovchi ochlik usullarini qo‘llash organizmga xavfli o‘zgarishlarni keltirib chiqarmasligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Sut emizuvchi hayvonlar jigarining eksperimental xolestaz va ochlik holatidagi morfologik o‘zgarishlari bo‘yicha olingan ilmiy natijalari asosida:
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor eksperimental xolestaz sharoitida tajriba hayvonlarining jigarida nerv tuzilmalarida ekstruziya bloki, ya’ni mediatorlarning to‘planib qolishi sababli aniqlanish darajasining ortishi hisobiga gepatotsitlar, jigar ichi qon tomirlar va o‘t yo‘llari hamda nerv tuzilmalarida morfologik va morfometrik reaktiv o‘zgarishlar asoslanganligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 23 dekabrda 142-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining ozuqa turiga xos morfologiyasi» va 2023 yil 23 dekabrda 143-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining eksperimental xolestaz va ochlik holatidagi morfologiyasi» nomli uslubiy taviyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 18.07.2024 yidagi 279-U-son hamda Tayloq tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi 3573-7-104-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yildagi 25 sentyabrdagi 06/78-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: xolestaz modeli yaratilgan tajriba hayvonlaridan olingan ma’lumotlar, aholini tizimli, sifatli tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish yoki murojaat qilgan bemorlarga xolestaz holatini erta aniqlash orqali shoshilinch davolash chora-tadbirlarini ko‘rish, ko‘pgina asoratlarining va o‘lim holatlarining oldini olish va organizmni sog‘lomlashtirishga erishish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum byudjet mablag‘lari aholini tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish jarayonida xolestaz holatidagi bemorlarni erta aniqlash orqali kasallikni davolash va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish choralarini qo‘llash hisobiga kasallik varaqasi kunlari qisqarishi natijasida iqtisod qilinadi;
ikkinchi ilmiy yangilik: xolestaz modeli yaratilgan eksperimental hayvonlarda, tajriba muddatiga mos ravishda, jigar parenximasi biriktiruvchi to‘qimaga nisbatan proporsional ravishda kamayib, biriktiruvchi to‘qimaning miqdori ortib borishi tufayli xolestaz holatidagi bemorlarni shoshilinch davolash va ravishda asoratlar oldini olish uchun profilaktika choralarini qo‘llash zarurligi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 23 dekabrda 142-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining ozuqa turiga xos morfologiyasi» va 2023 yil 23 dekabrda 143-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining eksperimental xolestaz va ochlik holatidagi morfologiyasi» nomli uslubiy taviyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 18.07.2024 yidagi 279-U-son hamda Tayloq tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi 3573-7-104-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yildagi 25 sentyabrdagi 06/78-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: xolestaz modeli yaratilgan tajriba hayvonlaridan olingan ma’lumotlar, aholini tizimli, sifatli tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish yoki murojaat qilgan bemorlarga xolestaz holatini erta aniqlash orqali shoshilinch davolash chora-tadbirlarini ko‘rish, ko‘pgina asoratlarining va o‘lim holatlarining oldini olish va organizmni sog‘lomlashtirishga erishish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum byudjet mablag‘lari aholini tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish jarayonida xolestaz holatidagi bemorlarni erta aniqlash orqali kasallikni davolash va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish choralarini qo‘llash hisobiga kasallik varaqasi kunlari qisqarishi natijasida iqtisod qilinadi;
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor tajriba hayvonlarida qisqa muddatli (3-10 kunlik) ochlik holatida, ochlik organizmda stress holatini chaqirishi, bu esa, o‘z navbatida, simpato-adrenal himoya tizimining ishga tushishi, nerv tolalarida ekstruziya bloki yuzaga kelishi tufayli jigar gepatotsitlari, jigar ichi qon tomirlari, o‘t yo‘llari va nerv tuzilmalarida morfologik jihatdan reaktiv o‘zgarishlar darajasi asoslanganligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 23 dekabrda 142-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining ozuqa turiga xos morfologiyasi» va 2023 yil 23 dekabrda 143-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining eksperimental xolestaz va ochlik holatidagi morfologiyasi» nomli uslubiy taviyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 18.07.2024 yidagi 279-U-son hamda Tayloq tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi 3573-7-104-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yildagi 25 sentyabrdagi 06/78-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: xolestaz modeli yaratilgan tajriba hayvonlaridan olingan ma’lumotlar, aholini tizimli, sifatli tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish yoki murojaat qilgan bemorlarga xolestaz holatini erta aniqlash orqali shoshilinch davolash chora-tadbirlarini ko‘rish, ko‘pgina asoratlarining va o‘lim holatlarining oldini olish va organizmni sog‘lomlashtirishga erishish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum byudjet mablag‘lari aholini tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish jarayonida xolestaz holatidagi bemorlarni erta aniqlash orqali kasallikni davolash va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish choralarini qo‘llash hisobiga kasallik varaqasi kunlari qisqarishi natijasida iqtisod qilinadi;
to‘rtinchi ilmiy yangilik: qisqa muddatli (3-10 kunlik) ochlik sharoitida jigar ichi biriktiruvchi to‘qimaning gepatotsitlarga nisbati ortib ketmasligi, ya’ni fibroz va boshqa destruktiv o‘zgarishlarga olib keluvchi omil bo‘lmasligi morfologik jihatdan asoslanib, shifokor maslaxati va nazorati ostida qisqa muddatli davolovchi ochlik usullarini qo‘llash organizmga xavfli o‘zgarishlarni keltirib chiqarmasligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi tomonidan 2023 yil 23 dekabrda 142-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining ozuqa turiga xos morfologiyasi» va 2023 yil 23 dekabrda 143-son bilan tasdiqlangan «Sut emizuvchi tajriba hayvonlari jigarining eksperimental xolestaz va ochlik holatidagi morfologiyasi» nomli uslubiy taviyanomalar mazmuniga singdirilgan. Mazkur taklif Samarqand viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bo‘yicha 18.07.2024 yidagi 279-U-son hamda Tayloq tuman tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 24.07.2024 yildagi 3573-7-104-TB/2024-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2024 yildagi 25 sentyabrdagi 06/78-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: xolestaz modeli yaratilgan tajriba hayvonlaridan olingan ma’lumotlar, aholini tizimli, sifatli tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish yoki murojaat qilgan bemorlarga xolestaz holatini erta aniqlash orqali shoshilinch davolash chora-tadbirlarini ko‘rish, ko‘pgina asoratlarining va o‘lim holatlarining oldini olish va organizmni sog‘lomlashtirishga erishish imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: mazkur kasallikni statsionar sharoitida davolash uchun sarflanadigan ma’lum byudjet mablag‘lari aholini tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish jarayonida xolestaz holatidagi bemorlarni erta aniqlash orqali kasallikni davolash va kelib chiqishi mumkin bo‘lgan asoratlarni oldini olish choralarini qo‘llash hisobiga kasallik varaqasi kunlari qisqarishi natijasida iqtisod qilinadi.
