Botirova Shaxlo Isamiddinovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

 
I. Umumiy ma’lumotlar. “Hozirgi zamon nasrida noan’anaviy qissalar badiiyati: uslub, janr va xronotop talqini”, 10.00.02 – O‘zbek adabiyoti (filologiya fanlari).
Dissertatsiya ro‘yxatga olingan raqam: B2024.3.DSc/Fil853.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa: Guliston davlat universiteti.
Ilmiy maslahatchi: Jumanazarov Umrzoq Abdurazzoqovich, filologiya fanlari doktori, professor.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Jizzax davlat           pedagogika universiteti, PhD.03/04.06.2020.Fil.113.02 raqamli Ilmiy kengash asosidagi bir martalik Ilmiy kengash
Rasmiy opponentlar: Akbarali Gofurovich Sabriddinov, filologiya fanlari doktori, professor; Abduhamid Xolmurodov, filologiya fanlari doktori, professor; Davronova Shohsanam Gaybulloevna, filologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat Chet tillar instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi zamonaviy noan’anaviy qissalarda uslub va janr, syujet va kompozisiya, lirik kechinmalar, obraz va obrazlilikni xronotop va badiiy vaqt kategoriyalari nuqtayi nazaridan aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
qissa janri tarixan yangi ifoda shakl-u shamoyilida qisqa vaqtda rang-barang ko‘rinishlarga ega bo‘lsa-da, uning ilk ildizlari payg‘ambarlar haqidagi qissalar, Qur’on oyatlarida aks etgan ma’rifiy-diniy qarashlarda namoyon bo‘lganligini asoslangan;
qissalarda realistik va noan’anaviy tasvir usullari XX asrning 30-yillaridan boshlanganligi hamda undagi obrazlilikning badiiylik shartlari va qonuniyatlari yangi ifoda usullari bilan boyib borayotganligi dalillangan;
obraz shakllantiruvchi syujet va kompozisiya tizimidagi xarakter individualligini ta’minlashga yordam beradigan omillar turli usullar mohiyatidagi poetik izlanishlar rang-barangligi mahsuli ekanligi isbotlangan;
davrning og‘riqli muammolari “Tun panjaralari” va “Yolg‘izlik” qissalari yozuvchilarga poetik ilhom berganligi, jahon adiblarining janriy-kompozision jihatdan pishiq asarlari asosida obraz yaratish yo‘lidagi xilma-xil urinishlarning farqlari asoslangan;
“Onaizorim”, “Qora kitob” qissalaridagi noan’anaviy uslub jahon va rus adabiyotidagi qissalarning ta’siri natijasida yaratilganligi, obrazlarning global mavzularga modifikatsiyasi va janr tabiatidagi evrilishlarda badiiy psixologizm, badiiy kompozisiya, badiiy xronotopning ahamiyati muhim ekanligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Hozirgi zamon nasrida noan’anaviy qissalar badiiyati: uslub, janr va xronotop talqini tadqiqi yuzasidan olingan ilmiy natijalar asosida:
qissa janri tarixan yangi ifoda shakl-u shamoyilida qisqa vaqtda rang-barang ko‘rinishlarga ega bo‘lsa-da, uning ilk ildizlari payg‘ambarlar haqidagi qissalar, Qur’on oyatlarida aks etgan ma’rifiy-diniy qarashlarda namoyon bo‘lganligi haqidagi qarashlarga oid xulosalardan Termiz davlat universitetida 2023-yilda bajarilgan 617309-EPP-1-2020-1-EPPKA2-CBHE-JP raqamli “Triggering innovative approaches and entrepreneurial skills for studens through creating conditions for graduate’s employability in Central Asia - TRIGGER” mavzusidagi ilmiy-amaliy loyihada foydalanilgan (Termiz davlat universitetining 2024 yil 24 maydagi 06/12-1838-son ma’lumotnomasi). Natijada loyihaning ilmiy-nazariy jihatdan boyitilishiga erishilgan;
qissalarda realistik va noan’anaviy tasvir usullari XX asrning 30-yillaridan boshlanganligi hamda undagi obrazlilikning badiiylik shartlari va qonuniyatlari yangi ifoda usullari bilan boyib borayotganligi asoslangan o‘rinlardan “Teoriya literaturi: Vvedenie v literaturovedenie” nomli darsligini yaratishda foydalanilgan (O‘zbekiston respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim Vazirligining 2022-yil 19-iyuldagi 233-sonli buyrug‘iga asosan tayyorlangan. Ro‘yxatga olish raqami: 233-0384). Natijada mazkur darslik badiiy nasrning paydo bo‘lishi va genezisi bilan bog‘liq bo‘limlari nazariy qarashlar bilan boyitilgan;
obraz shakllantiruvchi syujet va kompozisiya tizimidagi xarakter individualligini ta’minlashga yordam beradigan omillar turli usullar mohiyatidagi poetik izlanishlar rang-barangligi mahsuli ekanligi o‘rinlardan “Adabiyot nazariyasini o‘qitish metodikasi” nomli darsligini yaratishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim Vazirligining 2022-yil 19-iyuldagi 233-sonli buyrug‘iga asosan tayyorlangan. Ro‘yxatga olish raqami: 233-0383). Natijada darslikning adabiyot o‘qitishda badiiy nasrning o‘ziga xos xususiyatlarini etkazish bo‘limi mazmunan boyitilgan;
davrning og‘riqli muammolari “Tun panjaralari” va “Yolg‘izlik” qissalari yozuvchilarga poetik ilhom berganligi, jahon adiblarining janriy-kompozision jihatdan pishiq asarlari asosida obraz yaratish yo‘lidagi xilma-xil urinishlarning farqlari o‘rganilgan o‘rinlardan “Tarjima nazariyasi va amaliyoti” darsligini yaratishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar Vazirligining 2024-yil 25-iyundagi 218-sonli buyrug‘iga asosan tayyorlangan. Ro‘yxatga olish raqami: 218-400). Natijada mazkur darslikning til o‘rganishda badiiy nasr namunalaridan foydalanishga doir fasllari o‘zbek qissalaridan olingan tarjima parchalari bilan boyitilgan;
“Onaizorim”, “Qora kitob” qissalaridagi noan’anaviy uslub jahon va rus adabiyotidagi qissalarning ta’siri natijasida yaratilganligi, obrazlarning global mavzularga modifikatsiyasi va janr tabiatidagi evrilishlarda badiiy psixologizm, badiiy kompozisiya, badiiy xronotopning ahamiyati muhim ekanligi asoslangan o‘rinlardan “Tili o‘rganilayotgan mamlakatlar adabiyoti tarixi” darsligini yaratishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar Vazirligining 2024-yil 25-iyundagi 218-sonli buyrug‘iga asosan tayyorlangan. Ro‘yxatga olish raqami: 218-401). Natijada tili o‘rganilayotgan mamlakatlar adabiyotida noan’anaviy qissalarning paydo bo‘lishi va buning o‘zbek adabiyotiga ta’siri masalalariga oydinlik kiritilgan.