Avezova Nilufar Rabbanakulovnaning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Yassi kollektorlarda quyosh energiyasini issiqlikka aylantirish jarayonlarini modellashtirish va ularning parametrlarini issiq suv ta’minoti tizimlarida foydalanish uchun optimallashtirish», 05.05.05–Issiqlik texnikasining nazariy asoslari, 05.05.06–Qayta tiklanadigan energiya turlari asosidagi energiya qurilmalari ixtisosliklari (texnika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.2.DSc/T43.

Ilmiy maslahatchi: Abduraxmonov Abdujabbor, texnika fanlari doktori.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: «Fizika-Quyosh» IIChB Fizika-texnika instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent davlat texnika universiteti, «Ilmiy texnika markazi» MChJ, DSc.27.06.2017.T.03.03 raqamli bir martalik ilmiy kengash.

Rasmiy opponentlar: Popel` Oleg Sergeevich, texnika fanlari doktori, professor; Abbasov Yorkin Sadikovich, texnika fanlari doktori, dotsent; Yuldoshev Isroil Abrievich, texnika fanlari doktori.

Yetakchi tashkilot: Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: yassi quyosh kollektorlarining issiq suv ta’minoti tizimlarida foydalanish samaradorligini oshirish, ularning asosiy issiqlik-texnikaviy va konstruktiv parametrlarini optimallashtirish va ularda quyosh energiyasini issiqlikka aylantirish jarayonlarini modellashtirish echimlarini ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor yassi quyosh kollektorlari shaffof qoplamalari orqali o‘tayotgan quyosh nurlarining qisman yutilish va issiqlikka aylanish jarayonlarini modellashtirish asosida ularda shakllangan ichki issiqlik manbai quvvatini aniqlash uchun yangi analitik ifoda ishlab chiqilgan;

shaffof qoplamalarda ichki issiqlik manbai mavjud bo‘lganda ularning qalinligi bo‘yicha harorat va issiqlik oqimlari yuzaviy zichliklarining taqsimlanishi va ularning mazkur shaffof qoplama ichki hamda tashqi sirtlaridagi qiymatlarini aniqlash uchun tegishli ifodalar ishlab chiqilgan;

yassi quyosh kollektorlari nur yutuvchi issiqlik almashtirgich panellarining keltirilgan samaraviy issiqlik yo‘qotish koeffisientini ularning o‘rtacha ish hamda atrof-muhit haroratlarini e’tiborga olgan holda hisoblash uchun approksimatsion ifoda ishlab chiqilgan;

ilk bor yassi quyosh kollektorlarining yaproq-quvur shaklidagi nur yutuvchi issiqlik almashtirgich panellarida kechayotgan issiqlik jarayonlarini modellashtirish asosida ularning o‘rtacha ish haroratini bevosita aniqlash uslubi, ular orqali harakatlanayotgan suyuqlikning o‘rtacha massaviy haroratini aniqlash uchun analitik ifoda ishlab chiqilgan;

yassi quyosh kollektorlarining nur yutuvchi issiqlik almashtirgich panellarning quvurlararo masofasini kompleks optimallashtirish uslubi taklif qilingan va ularning quvurlararo masofasi optimal qiymatining mazkur panellarning nur yutuvchi plastinkalarining samaraviy issiqlik yo‘qotish koeffisienti, qalinligi, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffisientiga bog‘liqlik grafigi ilk bor hosil qilingan;

suyuqliklarni qizdirishga mo‘ljallangan yassi quyosh kollektorlarining tabiiy sharoitda issiqlik sinovlarini o‘tkazish uchun tajribaviy stend yaratilgan va uning yordamida kollektorlarning qisqa muddatli issiqlik sinovlarini o‘tkazish, sinov muddatlarini qisqartirish va ularning natijalarini qayta ishlashning tezkor uslublari ishlab chiqilgan;

ilk bor yassi quyoshiy kollektorlarning issiqlik unumdorligini ular yordamida qizdirilayotgan suvning oldindan belgilab qo‘yilgan haroratiga bog‘liq ravishda aniqlash uchun ularning issiqlik modeli ishlab chiqilgan;

ilk bor yassi quyoshiy suv isitgich kollektorlarning yillik va mavsumiy (yilning iliq davrlarida) issiqlik unumdorligini aniqlash uchun approksimatsion ifodalar ishlab chiqilgan va mazkur kollektorlarning issiq suv ta’minoti tizimlaridan oqilona foydalanish muddatlari, texnikaviy-iqtisodiy va ekologik ko‘rsatkichlari aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

Yassi quyoshiy kollektorlarning issiq suv ta’minoti tizimlarida foydalanish samaradorli-gini oshirish, ularning asosiy issiqlik-texnikaviy va konstruktiv parametrlarini optimallashtirish, quyosh energiyasini issiqlikka aylantirish jarayonlarini modellashtirish bo‘yicha olingan natijalar asosida:

quyoshiy suv isitish kollektorlari yaproq quvur shaklidagi nur yutuvchi panellarining minimal massasida maksimal issiqlik unumdorligini ta’minlash uchun ularning quvurlari orasidagi masofani kompleks optimallashtirishning uslubi “MIR SOLAR” MChJ korxonasida joriy qilingan (“O‘zeltexsanoat” AKning 2017 yil 22 noyabrdagi 02-2974-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot ishlari natijalarining amaliyotga joriy qilinishi kollektorlarning alyuminiydan yasalgan nur yutuvchi issiqlik almashtirgich panellarining elementlarini tayyorlashda ularning har bir 1 m² yuzasidan 0,4015 kg alyuminiy tejash imkonini bergan;

yaproq quvur shaklidagi nur yutuvchi panellar “MIR SOLAR” MChJ korxonasida SUV-10 rusumli quyoshiy suv isitish kollektorlarini ishlab chiqarishda joriy qilingan (“O‘zeltexsanoat” AKning 2017 yil 22 noyabrdagi 02-2974-son ma’lumotnomasi). Ushbu kollektorlardan turar joy, kommunal-maishiy va ijtimoiy ob’ektlarining mavsumiy issiq suv ta’minoti tizimlarida foydalanish yiliga 1457,1 ming m³ tabiiy gazni iqtisod qilish, hamda atrof-muhitga chiqarilayotgan SO₂ miqdorini 1972,3 tonnaga kamaytirish imkonini bergan;

janubga yo‘naltirilgan va ufqqa nisbatan burchak ostida joylashtirilgan yassi gelioqurilmalar yorug‘lik qabul qiluvchi sirtlarining to‘g‘ri tushuvchi quyosh nurlari bilan yoritilish vaqtining boshlanish va tugash onlarini hisoblash dasturi ishlab chiqilib, Katta Quyosh Sandoni geliostatlari kuzatuv tizimlarining dasturiy boshqaruvida qo‘llanilgan (O‘zR FAning 2017 yil 22 noyabrdagi 2/1255-2479-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijalarining qo‘llanilishi Katta Quyosh Sandoni gelio-statlarining elektr uzatmalariga sarflanadigan yillik elektr energiya sarfini 4400 kVt·soat gacha kamaytirish imkonini bergan.