Туракулов Умид Хайитовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Сурхондарё вилояти тупроқ-иқлимига мос гилос навлари, пайвандтагларини танлаш ва кўчатини етиштиришнинг самарали усулларини ишлаб чиқиш”, 06.01.07 – Мевачилик ва узумчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/Qx1321.
Илмий раҳбар: Абдикаюмов Зайнилабиддин Абдивохидович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc05/29.04.2022.Qx.13.04.
Расмий оппонентлар: Халмирзаев Дилмурад Камилович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент; Халмирзаева Лола Бахрамовна, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори.
Етакчи ташкилот: Академик Махмуд Мирзаев номидаги боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Сурхондарё вилояти тупроқ-иқлимига мос гилос навлари ва пайвандтагларини танлаш ва кўчатини етиштиришнинг самарали усулларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистоннинг жанубий минтақаси – Сурхондарё вилояти тупроқ-иқлими шароитига мос гилоснинг Colt, ВCЛ 2 ва Maxma Delbard® 14 Brokforest пайвандтаглари ва навдор ўсимликлардан Sammit, Bigarren Hatif Burlat, Merchand, Lapins ва Belge навлари танланган;
қурғоқчилик (сув танқислиги 21,0-24,3%) ва иссиқликка чидамлилик (йўқотилган сувни тиклаш қобилияти 60,1 % дан юқори) кўрсаткичлари асосида Colt, ВCЛ 2 ва Maxma Delbard® 14 Brokforest пайвандтаглари ва уларга пайванд қилинган истиқболли навларнинг ушбу ҳудуд тупроқ-иқлими шароитига мослиги исботланган;
Сурхондарё вилояти тупроқ-иқлими шароитида ўрганилган гилос навларидан Sammit (12,5 т/га), Lapins (10,9 т/га) ва Bigarren Hatif Burlat (10,4 т/га) навлари юқори ҳосил бериши, уларнинг калибри 26-32, бир меванинг ўртача оғирлиги 8,7-11,1 г га етиши аниқланган;
ўрганилган гилос навларини феврал ойининг иккинчи ўн кунлигида қишки яхшиланган қаламча пайванд қилиш юқори тутувчанликни (89%) ва энг кўп кўчат чиқишини (45535 дона/га) таъминлаши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сурхондарё вилояти тупроқ-иқлими шароитида гилос пайвандтаглари ва навдор ўсимликларини ўсиши ва ривожланишининг морфо-биологик хусусиятларини тадқиқ қилиш ва кўчат етиштиришнинг самарали технологик элементларини ишлаб чиқиш бўйича бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
боғдорчилик ва кўчатчиликка ихтисослашган фермер, деҳқон ва томорқа хўжаликлари учун «Сурхондарё вилояти шароитида гилос кўчатларини қишки қаламча пайванд усулида етиштириш бўйича» номли тавсиянома тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 17 январдаги 06/27-05/235-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома фермер, деҳқон ва томорқа хўжаликларида сифатли гилос кўчатларини етиштиришда амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
Сурхондарё вилояти Жарқўрғон тумани иқлими шароитида гилос кўчатларининг юқори тутувчанлигини таъминловчи муддатда куртак пайванд қилиш ишланмаси Сурхондарё вилояти Жарқўрғон тумани «Buriev Khodja Badalovich» фермер хўжалигида 2 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 17 январдаги 06/27-05/235-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида хориждан интродукция қилинган Colt пайвандтагига Sammit навини август ойининг сўнги ўн кунлигида куртак пайванд қилиш ҳисобидан умумқабул қилинган муддатда куртак пайванд қилишга нисбатан 7,8% (9765 дона) қўшимча кўчат олинган. Жумладан 1 гектар ҳисобидан олинган ўртача соф фойда 175500,0 минг сўм, иқтисодий самарадорлик 101 % ни ташкил этган.
Сурхондарё вилояти Жарқўрғон тумани иқлими шароитида гилос кўчатларининг юқори тутувчанлигини таъминловчи қишки муддатда яхшиланган қаламча пайванд қилиш усулида кўпайтириш ишланмаси Сурхондарё вилояти Жарқўрғон тумани «Fayozbek Surhon ko‘chatzori» МЧЖ да 2 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 17 январдаги 06/27-05/235-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида хориждан интродукция қилинган Colt пайвандтагига Lapins навини илмий асосланган муддат – феврал ойининг иккинчи ўн кунлигида қишки қаламча пайванд қилиш ҳисобидан 85,4% (48800 дона кўчат) тутувчанликка эришилган. Жумладан 1 гектар ҳисобидан олинган ўртача соф фойда 169000,0 минг сўм, иқтисодий самарадорлик 97 % ни ташкил этган.
Сурхондарё вилояти Жарқўрғон тумани иқлими шароитида хориждан интродукция қилинган истиқболли гилоснинг Sammit, Lapins ва Bigarren Hatif Burlat навларидан интенсив боғ барпо қилиш ишланмаси Сурхондарё вилояти Жарқўрғон тумани «Javlonbek» агрофирмасида 3 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 17 январдаги 06/27-05/235-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида вилоят шароитида хориждан интродукция қилинган гилос навларининг интенсив боғини барпо қилишга эришилган ва майдон бирлигидан 200 центнердан ортиқ энг эртаги гилос ҳосили олиш режалаштирилган. Жорий қилинган иш натижалари асосида кутилаётган рентабеллик 150 % (2030 йилларга бориб боғ тўлиқ ҳосилга кирганда) дан ортиши илмий фараз қилинган.