Рахматов Идрок Илхомовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Бухоро вилояти шароитида такрорий муддатда ширин маккажўхори етиштириш технологиясини такомиллаштириш”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.3.PhD/Qx422
Илмий раҳбар: Санаев Собир Тойирович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Дон ва дуккакли экинлар илмий−тадқиқот институти, PhD.05/31.03.2023.Qx.159.01.
Расмий оппонентлар: Таджиев Карим Марданакулович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Азизов Қобилжон Қахрамонович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида ширин маккажўхорини нав ва дурагайларини такрорий экин сифатида ўстирилганда турли экиш муддати ва схемаларининг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига таъсирини ўрганиш ҳамда ишлаб чиқаришга тавсиялар беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида ширин маккажўхорининг нав ва дурагайларини такрорий экин сифатида экиб етиштиришнинг мақбул муддат ва экиш тизимлари ишлаб чиқилган;
юқори ва сифатли сўта ҳосили олиш учун ширин маккажўхорининг нав ва дурагайларини 05.07 муддатида 60х30х1, 70х25х1 тизимларда экиш юқори самара бериши исботланган;
ширин маккажўхори нав ва дурагайларини 60х30х1 схемада экиб парвариш қилинганида бир сўта оғирлиги 327,6-363,0 г, 70х25х1 схемада экиб парвариш қилинганида бир сўта оғирлиги 207,0-269,9 г бўлган товарбоп ҳосил етиштириш имконияти яратилиши асосланган;
ширин маккажўхорининг нав ва дурагайларини 5 июл экиш муддатида ва 60х30х1, 70х25х1 экиш схемаларида парваришланганда сўталарнинг сут-мум пишиш даври 2-4 кунга узайганлиги аниқланган;
Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқ-иқлим шароитида ширин маккажўхорининг нав ва дурагайлари такрорий экин сифатида мақбул экиш муддати (05.07) ва экиш схемалари (60х30х1, 70х25х1)да экилганда ширин маккажўхори нав ва дурагайларидан 0,7-2,8 тоннагача қўшимча сўта хосил етиштирилиши илмий асосланиб, шу тупроқларга мос экиш муддати ва экиш схемалари аниқлаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бухоро вилоятининг ўртача шўрланган ўтлоқи аллювиал тупроқлари шароитида ширин маккажўхорининг нав ва дурагайларини такрорий экин сифатида турли экиш муддати ва экиш схемаларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
Деҳқон ва фермер хўжаликлари учун “Бухоро вилояти шароитида такрорий экин сифатида ширин маккажўхори ўстириш” номли тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 13.06.2023 йилдаги №05/23-05/2873-сонли маълумотномаси). Мазкур тавсиянома бугунги кунда деҳқон ва фермер хўжаликларида ширин маккажўхори навларини етиштиришда муҳим кўрсатма сифатида хизмат қилмоқда;
Ширин маккажўхори нав ва дурагайларини такрорий экин сифатида турли муддат ва схемаларда экиб етиштириш технологияси Бухоро тумани “Зариф ота” фермер хўжалигида 9,3 гектар, “Идрис Саид Миришкор” фермер хўжалигида 4,9 гектар, “Азизобод Эркин Махмуд” фермер хўжалигида 4,4 гектар, “Бафо Мардон Шариф” фермер хўжалигида 2,6 гектар, “Карим Шахзод” фермер хўжалигида 2,1 гектар, Вобкент тумани “Боқиев ислом” фермер хўжалигида 3,9 гектар, “Зиё Бақо Замини” фермер хўжалигида 3,2 гектар, “Иззат Самандар Нормурод” фермер хўжалигида 3,7 гектар, “Ботир Фаррух Гулнора” фермер хўжалигида 4,0 гектар, Ғиждувон тумани “Дилшод Мироншох саҳовати” фермер хўжалигида 2,6 гектар, “Рамазон Солиев Сардор” фермер хўжалигида 3,5 гектар, “Рўзиқул бобо” фермер хўжалигида 3,7 гектар, жами 47,9 гектар майдонга жорий қилинган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 13.06.2023 йилдаги №05/23-05/2873-сонли маълумотномаси). Натижада уруғларни 5-июл муддатида 60х30-1 ва 70х25-1 схемаларда экиб етиштирилганида юқори самарадорликка эришилган;
Ширин маккажўхорининг нав ва дурагайлари уруғларини 5-июл муддатида 60х30-1 ва 70х25-1 схемаларда экиб етиштириш технологияси Бухоро, Вобкент, Ғиждувон туманларида жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 13.06.2023 йилдаги №05/23-05/2873-сонли маълумотномаси). Натижада ушбу технологияни қўллаш орқали сўта ҳосилдорлиги уруғлар 60х30-1 схемада экиб етиштирилганида 9,8-13,1 т/га, 70х25-1 схемада экиб етиштирилганида 10,3-14,1 т/га ни ташкил этиб, рентабеллик даражаси 60х30-1 схемада экиб етиштирилганида 99,1-126,9 фоизга, 70х25-1 схемада экиб етиштирилганида 110-140,1 фоизга ортишига эришилган.