Tanatarov Otkirbay Rashidovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Tuproqlarni shamol va suv eroziyasidan himoya qilish uchun mineral va polimer struktura hosil qiluvchilar kompozisiyalarini ishlab chiqish», 02.00.11 – Kolloid va membrana kimyosi (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/T4579.
Ilmiy rahbarlar: Abdikamalova Aziza Baxtiyarovna, kimyo fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Umumiy va noorganik kimyo instituti, DSc.02/30.12.2019.K/T.35.01.
Rasmiy opponentlar: Maxkamov Ravshan Raximovich, kimyo fanlari doktori, professor; Erkabaev Furqat Ilyasovich, texnika fanlari doktori, professor.
Etakchi tashkilot: Farg‘ona politexnika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: tuproqlarni shamol va suv eroziyasidan himoya qilish uchun mineral va polimer struktura hosil qiluvchi kompozisiyalarni ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
5% bentonit suspenziyasi (BB) qo‘shilishi Xo‘jali (X1) va Kegeyli (K2) tumanlari tuproqning g‘ovaklik darajasiga ta’sir qilib, umumiy g‘ovaklar hajmining (ΣV) K2 namunasi uchun 0,013 dan 0,014 sm³/g gacha va X1 namunasi uchun 0,012 dan 0,003 sm³/g gacha ortishi isbotlangan;
1% KMS, PAAK va PAN eritmalarini qo‘llash natijasida K2 namunasi uchun ΣVni 0,036; 0,041 va 0,036 sm³/g gacha, X1 namunasi uchun esa 0,018; 0,028 va 0,030 sm³/g gacha oshirib, PAAK va PANning ta’sirida tuproqning o‘tkazuvchanlik va suv saqlash qobiliyati yaxshilanishi aniqlangan;
tuproqdagi elektrolit tuzlari konsentratsiyasini oshirish bilan sintetik tuzilma hosil qiluvchi moddalar qisman o‘z struktura hosil qilish qobiliyatini yo‘qotishi, biroq organik polimerlar+bentonit+KMSdan tashkil topgan kompozisiyalar tuproqning mustahkamlik va suv ushlab turish xususiyatlarini saqlab qolishi asoslangan;
Al3+ tuzlarini (0,5% gacha) bog‘lovchi agent sifatida qo‘llash KMS va PAN polimer zanjirlari o‘rtasida maxsus molekulyar bog‘lanishlarni hosil qilinishini ta’minlab, bu esa mustahkam va barqaror to‘rsimon struktura yaratilishiga olib kelishi aniqlangan;
KMS+PAN+bentonit asosida struktura hosil qiluvchi kompozisiyani sintez qilish usuli va texnologiyasi ishlab chiqilib, bu tuproq tizimida yuqori g‘ovakli va mexanik jihatdan mustahkam strukturani hosil qilishni, hamda katta hajmda suvni ushlab turishni ta’minlashi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Turli tuproqlar uchun struktura hosil qiluvchilarni olish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
kompozision strukturantlar olish texnologiyasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasining «2024-2025 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha istiqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligining 2023 yil 7 dekabrdagi 01/18-2-1904-son ma’lumotnomasi). Natijada, ushbu struktura hosil qiluvchilar bilan ishlov berish tuproqning suvga chidamli agregatlari miqdorining 12 dan 86% gacha ortishiga imkon beradi;
polimer va mineral struktura hosil qiluvchilar asosidagi kompozisiyalarni qo‘llash usuli Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasining «2024-2025 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha istiqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligining 2023 yil 7 dekabrdagi 01/18-2-1904-son ma’lumotnomasi). Natijada, tuproqning ishlov berilgan agregatlari miqdori 0,564 dan 4,55 gacha ortirish imkonini beradi.
