Каххарова Насибахон Ходжиакбаровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўсма клонининг молекуляр-биологик хусусиятлари асосида миелом касаллигининг асоратларини башоратлаш” 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.I.PhD/Tib1768.
Илмий раҳбар: Каюмов Абдурахмон Абдумавлянович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган гематология илмий амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Убайдуллаева Зухра Ибрагимовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Болтаев Камол Жумаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт универсети.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: миелом касаллиги билан хасталанган беморларда полинейропатия ривожланишининг молекуляр-генетик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда прогностик маркерларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
миелом касаллигида нейропатиянинг ривожланиши ва оғир кечишида FCGR2A генининг His 166Arg полиморфизми ва TLR2 генини Arg753Gln полиморфизимини касалликнинг оғир кечишида бевосита таъсири юқори эканлиги аниқланган;
аутоиммун жараённинг модификатор генлари интерлейкин (IL) 4нинг C-589 T гени полиморфизми ва IL2 нинг T-330G гени полиморфизми билан нейропатия ривожланиши ўртасида ассоциатив боғлиқлик асосланган;
нейропатияли беморлар гурухида TLR9 генини G2848A полиморфизми ва TLR6 Ser 249P генларининг полиморф локусларининг мустақил хавф таъсири прогностик ахамятсизлиги аниқланган;
нейропатия билан кечувчи миелом касаллиги билан оғриган беморларда нейропротектив терапиянинг самарадорлиги ва хавфсизлиги турли генларнинг полиморфизмига боғлиқ равишда даволаш такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.  
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024-йил 26 сентябрдаги 5-сонли йиғилиши баённомаси хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: миелом касаллигида нейропатиянинг ривожланиши ва оғир кечишида FCGR2A генининг His 166Arg полиморфизми ва TLR2 генини Arg753Gln полиморфизимини касалликнинг оғир кечишида бевосита таъсири юқори эканлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022 - йил 14 апрелдаги №161-U/1сонли буйруғи, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022-йил 14 майдаги №34-I-CH-сонли буйруғи билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Миелом касаллиги билан касалланган беморларда FCGR2A генининг His 166Arg аллел ва генотипларининг ҳамда TLR2 генини эрта аниқлаш беморларда ривожланиши мумкин бўлган полинейропатияларни эрта ташхислаш имконини беради. Бу беморларда даволаш стратегиясини тўғри танлаш ва унинг самарадорлигини баҳолаш ҳамда асоратларини олидини олиш, уларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга олиб келади. Иқтисодий самарадорлиги: Миелом касаллиги билан касалланган беморларда FCGR2A генининг His 166Arg аллел ва генотипларини ҳамда TLR2 генини эрта аниқлаш орқали беморларни даволашда кимётерапия билан биргаликда нейрпоротектив даволи олиб бориш, полинейропатия ривожланишини олдини олади. Бу эса беморларда асоратларни камайтириб ҳар бир бемор учун йилига ўртача 4 800 000 сўмни тежаш имконини беради. Хулоса: Миелом касаллиги билан касалланган беморларда FCGR2A ва TLR2 генини ерта аниқлаш, асосий касалликни дори воситалари қўллашдан қатъий назар юқори даражадаги нейропатия келтириб чиқариши тасдиқлайди. Унга асосланган ҳолда кимётерапия билан биргаликда нейропротектив даво олиб бориш нейропатия ривожланишини 16,1 % гача секинлаштириб, асосий касалликни авжланишини ва ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширади, касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш орқали иқтисодий samara беради.
иккинчи илмий янгилик: аутоиммун жараённинг модификатор генлари интерлейкин (IL) 4нинг C-589 T гени полиморфизми ва IL2 нинг T-330G гени полиморфизми билан нейропатия ривожланиши ўртасида ассоциатив боғлиқлик асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022 - йил 14 апрелдаги №161-U/1сонли буйруғи, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022-йил 14 майдаги №34-I-CH-сонли буйруғи билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: миелом касаллиги билан касалланган беморларда генетик мутацияларга таъсир қилувчи молекулаларни эрта аниқлаш касалликнинг асосий касалликни ривожланиши ва полинейропатия даражасини баҳолаш, бемор ҳаётига хавф солувчи асоратларни олдини олиш, даволаш режасини тўғри танлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: миелом касаллигида генетик мутацияларга таъсир қилувчи молекулалар, хамда В-ҳужайра йўналиши бўйича иммун жавоб шаклланишига масъул йўналишлар яратиш имкониятни очиш ва касалликни монанд даволаш уларда ногиронликни камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини берган. Хулоса: миелом касаллигида генетик мутацияларга таъсир қилувчи молекулалар, хамда В-ҳужайра йўналиши бўйича иммун жавоб шаклланишига масъул йўналишлар яратиш кимётерапияни танлаш ва даво муолажаларини тўғри олиб боришга ёрдам беради. Бу эса беморларда асоратлар жумладан, полинейропатия ривожланишини, касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни кайтириш орқали иқтисодий самара беради.
учинчи илмий янгилик: нейропатияли беморлар гурухида TLR9 генини G2848A полиморфизми ва TLR6 Ser 249P генларининг полиморф локусларининг мустақил хавф таъсири прогностик ахамятсизлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022 - йил 14 апрелдаги №161-U/1сонли буйруғи, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022-йил 14 майдаги №34-I-CH-сонли буйруғи билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: миелом касаллиги билан касалланган беморларда кимётерапия билан биргаликда нейропротектив даво олиб бориш, касалликни авжланишини ва асоратланиш даражасини камайтириб, периферик нейропатия ривожланишини олдини олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: миелом касаллиги билан касалланган беморларда нейропатия ривожланишининг молекуляр-генетик патогенези ўрганилган. Касаллик молекуляр-генетик патогенези натижаларидан келиб чиққан холда, асосий даво протоколига нейропротектив терапия амалиётга жорий этиш, унинг авжланишини ва асоратланишини, касалхонага қайта ётишлар сонини камайишига олиб келади. Миелом касаллиги билан касалланган беморларда кимётерапия билан биргаликда нейропротектив даво олиб бориш натижасида полинейропатиянинг ривожланишини олдини олиш йилига 32560000 сўм маблағларни тежаш имконини берган. Хулоса: олинган натижалар сурункали миелом касаллигида протеас ингибиторларини қўллаш периферик нейропатия ривожланиш даражасини оширишини кўрсатди. Ушбу касалликка чалинган беморларда кимётерапия билан биргаликда нейропротектив даво олиб бориш периферик нейропатия ривожланишини 16.1 % гача секинлаштириб, беморларнинг касалхонага қайта ётишлари сонини ва кунини ҳамда даволаш учун кетадиган харажатларни 560000 сўмга камайтириш орқали иқтисодий самара беради.
тўртинчи илмий янгилик: нейропатия билан кечувчи миелом касаллиги билан оғриган беморларда нейропротектив терапиянинг самарадорлиги ва хавфсизлиги турли генларнинг полиморфизмига боғлиқ равишда баҳоланиб, даволаш тамойили такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022 - йил 14 апрелдаги №161-U/1сонли буйруғи, Қашқадарё вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази гематология бўлими 2022-йил 14 майдаги №34-I-CH-сонли буйруғи билан амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Миелом касаллиги билан касалланган беморларда периферик нейропатия ривожланишида ИЛ2 ОР=2,3; ИЛ4 ОР=1,8; TLR 9 ОР=0,8; TLR 6 ОР=0,7 генлари мутацияларини ўрганиш уларни биргаликда келганда ўрта ва паст хавф даражасига эга юқори хавф эканлигини аниқлаш, полинейропатия ривожланишини ва асоратланиш даражасини баҳолаш ҳамда даволаш режасини тўғри танлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: миелом касаллиги аниқланган беморларда ИЛ2, ИЛ4, TLR 9 ва TLR 6 генлари мутацияларининг ўзаро синергик таъсирини эрта аниқлаш ва монанд кимётерапиия ва нейропротектив даволаш асоратлар ривожланишини камайтириб беморларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш, ҳаёт сифатини яхшилайди. Кимётерапия билан нейропротектив двони қўллаш натижасида полинейропатиянинг оғир даражаларини ривожланишини олдини олиш орқали, асоратларни даволашга сарфланадиган қўшимча маблағларни ҳар бир бемор учун 5500000 сўмгача гача тежаш имконини берган. Хулоса: олинган натижаларга кўра миелом касаллиги аниқланган беморларда ИЛ2, ИЛ4, TLR 9 ва TLR 6 генлари мутацияларининг ўзаро синергик таъсирини эрта аниқлаш ва самарали даволаш беморларда нейропатиянинг оғир шакллари ривожланиши ҳавфини олдини олган. Ушбу усулни қўллаш натижасида беморларда оғир асоратлар ривожланишининг олдини олади ва ҳар бир бемор учун ўртача 5500000 сўмгача маблағ тежаш имконини берган.