Botirova Nafosat Xurmatbek qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri: Orolbo‘yi ko‘chmanchi qabilalarining O‘rta Osiyo xalqlari harbiy san’ati taraqqiyotidagi o‘rni (miloddan avvalgi VI - milodiy XIII asrlar), 07.00.01 – O‘zbekiston tarixi.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2.PhD/Tar 901.
Ilmiy rahbarining F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Masharipov Qudrat Yuldashevich, tarix fanlari doktori(DSc), dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Urganch davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Urganch davlat universiteti, PhD.03/30.06.2021.Tar.55.05.
Rasmiy opponentlarning F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Xoliqulov Ahmad Boymuhammadovich, tarix fanlari doktori, professor; Abdrimov Razzoqberdi, tarix fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: Qarshi davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi miloddan avvalgi VI asrdan – milodiy XIII asrgacha bo‘lgan davrda O‘rta Osiyo xalqlarida harbiy san’at taraqqiyotida Orolbo‘yi ko‘chmanchi qabilalarining o‘rni masalasini ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
arxaik davrda O‘rta Osiyo o‘troq xalqlari harbiy san’at taraqqiyotiga Orolbo‘yi ko‘chmanchi qabilalari faqat talonchilik yurishlari, o‘zaro urushlar va shu kabi ziddiyatli jarayonlar kontekstida emas, balki ijtimoiy va iqtisodiy omillar asosida ham o‘z ta’sirlarini o‘tkazganliklari aniqlangan;
sovet davri va xorij tarixshunosligidagi O‘rta Osiyoning qadimgi va o‘rta asrlardagi o‘troq – ziroatkor xalqlari harbiy san’ati sohasi taraqqiyotiga qo‘shni hududlarda yashovchi ko‘chmanchi qabilalarning ta’siri haqidagi ma’lumotlarni tanqidiy tahlil qilish lozimligi hamda tarix fanida an’anaviy bo‘lib kelgan ayrim ilmiy qarashlarni qayta ko‘rib chiqish va yangicha baholash zarurati isbotlangan;
ilk o‘rta asrlar davomida O‘rta Osiyo hududlarida yirik davlatlarning mavjud bo‘lmaganligi oqibatida, kichik – kichik davlatlarning esa o‘z harbiy salohiyatini oshirish imkoniyatining cheklanganligi natijasida va Orolbo‘yi hududlaridan IV – VIII asrlar davomida ko‘plab ko‘chmanchi qabilalarning uzlyuksiz kirib kelishi oqibatida, bu qabilalar yirik davlatlarga asos solganliklari holda etnosiyosiy va ijtimoiy jarayonlar taraqqiyotiga hamda bu jarayonlarga uzviy bog‘liqlikda, jangavor qurol-aslahalar turlari va jang uslublarining takomillashuvida ham muhim o‘rin tutganliklari dalillangan;
O‘rta Osiyo hududlarida yashagan o‘troq – ziroatkor xalqlari o‘rta asrlar harbiy san’ati va harbiy qurol – aslahalar turlari taraqqiyotiga, nafaqat ko‘chmanchi qabilalarning uzlyuksiz migratsiyalari yoki uzoq vaqt qo‘shni bo‘lib yashaganliklari, balki o‘troq xalqlarda o‘z harbiy salohiyatining rivojlantirishlari omillarining (hududiy, siyosiy va ijtimoiy – iqtisodiy omillar) cheklanganligi oqibatida ham bu sohaga qo‘shni ko‘chmanchi qabilalar kuchli ta’sir qilganligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Orolbo‘yi ko‘chmanchi qabilalarining O‘rta Osiyo xalqlari harbiy san’ati taraqqiyotidagi o‘rni (miloddan avvalgi VI - milodiy XIII asrlar) mavzusi bo‘yicha chiqarilgan ilmiy xulosalar va takliflar asosida:
arxaik davrda O‘rta Osiyo o‘troq xalqlari harbiy san’at taraqqiyotiga Orolbo‘yi ko‘chmanchi qabilalari faqat talonchilik yurishlari, o‘zaro urushlar va shu kabi ziddiyatli jarayonlar kontekstida emas, balki ijtimoiy va iqtisodiy omillar asosida ham o‘z ta’sirlarini o‘tkazganligi bo‘yicha natijalardan foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat Markazining 2023-yil 6-martdagi 77-son ma’lumotnomasi). Natijada, O‘rta Osiyo ko‘chmanchi xalqlari qadimgi va o‘rta asrlar Sharq mamlakatlari harbiy san’ati taraqqiyotida va jahon harbiy tarixida muhim o‘rin tutganligi harbiylarni o‘z kasbining etuk mutaxassisi bo‘lib etishishiga hamda ularni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga xizmat qilgan;
sovet davri va xorij tarixshunosligidagi O‘rta Osiyoning qadimgi va o‘rta asrlardagi o‘troq – ziroatkor xalqlari harbiy san’ati sohasi taraqqiyotiga qo‘shni hududlarda yashovchi ko‘chmanchi qabilalarning ta’siri haqidagi ma’lumotlarni tanqidiy tahlil qilish lozimligi hamda tarix fanida an’anaviy bo‘lib kelgan ayrim ilmiy qarashlarni qayta ko‘rib chiqish va yangicha baholash zarurati isbotlangan jarayonlarida foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat Markazining 2023-yil 6-martdagi 77-son ma’lumotnomasi). Olingan ilmiy natijalar yoshlar tafakkurida tarixiy ongning shakllanishi va mustahkamlanishiga, mamlakatimiz tarixini o‘rganishga qaratilgan ilmiy ko‘nikma va yondashuvlar bo‘yicha malakaga ega bo‘lishga, tarix sohasidagi bilimlarini oshirishga imkon yaratgan;
ilk o‘rta asrlar davomida O‘rta Osiyo hududlarida yirik davlatlarning mavjud bo‘lmaganligi oqibatida, kichik – kichik davlatlarning esa o‘z harbiy salohiyatini oshirish imkoniyatining cheklanganligi natijasida va Orolbo‘yi hududlaridan IV – VIII asrlar davomida ko‘plab ko‘chmanchi qabilalarning uzlyuksiz kirib kelishi oqibatida, bu qabilalar yirik davlatlarga asos solganliklari holda etnosiyosiy va ijtimoiy jarayonlar taraqqiyotiga hamda bu jarayonlarga uzviy bog‘liqlikda, jangavor qurol-aslahalar turlari va jang uslublarining takomillashuvida ham muhim o‘rin tutganliklari beqiyos o‘rni masalasiga oid fikrlardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston” teleradiokanali DUK qoshidagi “O‘zbekiston tarixi” telekanali “Taqdimot” ko‘rsatuvining stenariylarini tayyorlashda foydalanilgan (“O‘zbekiston tarixi” telekanalining 2023-yil 16-yanvardagi 06-28-86-son ma’lumotnomasi). Natijada, bu ma’lumotlar yoshlar va harbiylar ichida harbiy tarix va harbiy sohaga oid bilimlarning yanada mustahkamlanishiga xizmat qilgan;
O‘rta Osiyo hududlarida yashagan o‘troq – ziroatkor xalqlari o‘rta asrlar harbiy san’ati va harbiy qurol – aslahalar turlari taraqqiyotiga, nafaqat ko‘chmanchi qabilalarning uzlyuksiz migratsiyalari yoki uzoq vaqt qo‘shni bo‘lib yashaganliklari, balki o‘troq xalqlarda o‘z harbiy salohiyatining rivojlantirishlari omillarining (hududiy, siyosiy va ijtimoiy – iqtisodiy omillar) cheklanganligi oqibatida ham bu sohaga qo‘shni ko‘chmanchi qabilalar kuchli ta’sir qilganligi bo‘yicha xulosalardan O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston” teleradiokanali DUK qoshidagi “O‘zbekiston tarixi” telekanali “Taqdimot” ko‘rsatuvining stenariylarini tayyorlashda foydalanilgan (“O‘zbekiston tarixi” telekanalining 2023-yil 16-yanvardagi 06-28-86-son ma’lumotnomasi). Natijada, harbiy san’at tarixiga doir yangi ma’lumotlar bilan boyitish muhim ahamiyatga ega. Zero, bu harakatlar yoshlarni vatanarvarlik, jasorat ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyatga kasb qilgan.
