Нормурадова Нодира Мурадуллаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ҳомилада туғма юрак ва қон томирлар нуқсонларининг ултратовуш диагностикаси стратегияси ва тактикаси» 14.00.19 – Клиник радиология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.DSc/Tib425.
Илмий маслаҳатчи: Фазилов Акрам Акмалович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Республика ихтисослаштирилган онкология ва радиология илмий амалий тиббиёт маркази, DSc.04/30.12.2019Tib.77.01.
Расмий оппонентлар: Юсупалиева Гулнора Акмаловна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Шарипова Мадина Каримовна, тиббиёт фанлари доктори; Абралов Хакимжон Кабулжанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент тиббиёт академияси
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инновацион ультратовуш технологиялари ва кенгайтирилган фетал экокардиография баённомаларини қўллаш орқали пренатал даврда туғма юрак ва қон томирлар нуқсонларининг ультратовуш диагностикасини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
туғма юрак нуқсонларида юрак фаолияти бузилиши даражасини аниқлаш мақсадида пренатал даврда ўпка артерияси ва венасининг допплерографияси, ҳомила юрак қоринчаларининг чиқариш фракцияси ва зарб ҳажми кўрсаткичларини қўллаган ҳолда балл шкаласи ишлаб чиқилган;
ультратовуш текшируви маълумотларига асосланиб, ҳомила веноз тизимининг ривожланишидаги аномалияларни ташхислашда аҳамиятли бўлган ҳомила портал вена тизими тузилишининг анатомик вариантларининг тўртта тури – Т-, Х-, Н-симон ва трифуркация шакли мавжудлиги исботланган;
ўпка веналарининг тотал аномал қайтишининг супракардиал тури диагностикасида тўртта ўпка веналарининг Х-шаклидаги уланиш тури ва инфракардиал тури диагностикасида пастга тушувчи вертикал венанинг аорта ва пастки ковак вена билан жойлашуви ҳолати допплерографик белгилар аниқланган;
пренатал даврда туғма юрак нуқсонларини ташхислаш мақсадида юракни қўшимча ўн битта кесимда текшириш ва юрак ичи гемодинамикасини допплерография ёрдамида баҳолашда кенгайтирилган фетал эхокардиографик белгилари аниқланган;
хавф гуруҳидаги аёлларда перинатал ўлим ва болалар ногиронликни камайтириш мақсадида юракнинг уч марта скрининг ультратовуш текшируви билан кенгайтирилган ҳомила экокардиографиясини қўллаш орқали пренатал даврда туғма юрак нуқсонларининг аниқлашда ультратовуш диагностикаси такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Туғма юрак нуқсонларини пренатал даврда аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: туғма юрак нуқсонларида юрак фаолияти бузилиши даражасини аниқлаш мақсадида пренатал даврда ўпка артерияси ва венасининг допплерографияси, ҳомила юрак қоринчаларининг чиқариш фракцияси ва зарб ҳажми кўрсаткичларини қўллаган ҳолда балл шкаласи ишлаб чиқилган ва самарадорлигини бўйича таклифлар ТХКМРМ қошидаги Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 февралда №03н–р/22–сон билан тасдиқланган «Хомиланинг веноз тизимини ультратовуш текшируви бўйича тавсиялар» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг 2024 йил 8 апрелдаги 161-сонли ва Республика перинатал марказининг 2024 йил 2 мартдаги 144-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августидаги №5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: пренатал даврда ўпка артерияси ва венасининг допплерографияси, ҳомила юрак қоринчаларининг чиқариш фракцияси ва зарб ҳажми кўрсаткичларини қўллаган ҳолда балл шкаласи ишлаб чиқилганлиги туғма юрак нуқсонларида ҳомилада юрак фаолияти бузилиши даражасини аниқ баҳолаш имконини беради, бу эса ҳомилани туғдириш муддатларини белгилаш ва даволаш чораларини мувофиқлаштириш имкониятларини оширади. Иқтисодий самарадорлиги: ҳомила юрагининг дисфункцияси кузатилган ҳолатларда туғруқ муддатларини мувофиқлаштириш янги туғилган чақалоқнинг туғруқхонада даволаниш муддатларини ўртача 11,9±7,2 койка-кундан 8,8±4 койка-кунгача қисқартириш, бюджетдан сарф харажатларни 25,9% га иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ҳомила юрагининг дисфункцияси кузатилган ҳолатларда туғруқ муддатларини мувофиқлаштириш орқали янги туғилган чақалоқнинг туғруқхонада бўлиш вақтини қисқартириш ва ҳомиланинг юрак етишмовчилигидан ўлим кўрсаткичларини камайтириш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: ультратовуш текшируви маълумотларига асосланиб, ҳомила веноз тизимининг ривожланишидаги аномалияларни ташхислашда аҳамиятли бўлган ҳомила портал вена тизими тузилишининг анатомик вариантларининг тўртта тури – Т-, Х-, Н-симон ва трифуркация шакли мавжудлиги исботланганлиги аниқланганлиги ТХКМРМ қошидаги Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 29 февралда №03н–р/22–сон билан тасдиқланган «Хомиланинг веноз тизимини ультратовуш текшируви бўйича тавсиялар» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг 2024 йил 8 апрелдаги 162-сонли ва Республика перинатал марказининг 2024 йил 2 мартдаги 143-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августидаги №5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ҳомилада веноз тизим аномалиялари, жумладан дарвоза веналари тизими аномалияларини эрта ташхизлаш жигарда портал гипертензия билан кечувчи касалликларни эрта аниқлаш даволаш самарадорлигини ошириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: жигар веналарини контраст усулда компьютер томографиясининг ўртача 367000 сўмни ташкил этишини ҳисобга олинганда жигар веналари аномалиялари учраган бемор болаларда ушбу текширишга сарф харажатларни қисқартиради. Болаларда компьютер томографияси ўрнига ултратовуш текшириш қўлланилиши ножўя нурли радиация таъсирига йўл қўймаслик билан ҳам аҳамиятли. Хулоса: ҳомилада жигар дарвоза веналарининг тузилишига ултратовуш текшириши ёрдамида аниқ баҳо бериш чақалоқ туғилгандан сўнг нурли радиация таъсирига эга бўлган текширувларга сарф-ҳаражатларни қисқартириш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: ўпка веналарининг тотал аномал қайтишининг супракардиал тури диагностикасида тўртта ўпка веналарининг Х-шаклидаги уланиш тури ва инфракардиал тури диагностикасида пастга тушувчи вертикал венанинг аорта ва пастки ковак вена билан жойлашуви ҳолати допплерографик белгилар аниқланганлиги ТХКМРМ қошидаги Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2023 йил 29 сентябрь №7н-р/47 сон билан тасдиқланган «Ҳомиланинг ўпка веналарининг тотал аномал дренажини ультратовуш диагностикаси усули» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарқанд вилояти “Она ва бола скрининги” марказининг 2023 йил 9 октябрдаги 232-сонли, ҳамда Навоий вилояти “Она ва бола скрининги” марказининг 2023 йил 10 октябрдаги 128-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августидаги №5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ўпка веналарининг тотал аномал қайтишининг ҳомиладорликнинг эрта муддатларида аниқланиши ҳомиладорликни тўхтатиш имконини беради. Ўпка веналарининг тотал аномал қайтишида қўлланиладиган жарроҳлик амалиёти борасида сарф ҳаражатларни иқтисод қилишга, шифохонада бўлиш вақтини тежашга ва туғма нуқсон билан туғилган болага қаровчи ота ёки онасининг ишга лаёқатсизлик бўйича меҳнат таътили борасидаги сарф ҳаражатларни тежашга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: ҳар йили ҳар бир ногирон болага ўртача 13 миллион 464 минг сўм сарфланишини хисобга олганда ўпка веналарининг тотал аномал дренажи каби оғир туғма юрак нуқсонлари билан ўртача 10 та ҳомиладорлик эрта муддатларда тўхтатилса тахминан 130 миллион сумдан ортиқ маблағ тежалиши кутилади. Хулоса: ўпка веналарининг тотал аномал қайтишида аниқланган янги допплерографик белгилар бу қон томирлар оғир туғма нуқсонини эрта муддатларда аниқлаш ва ҳомиладорликни тўхтатиш имконини, ҳомиладорлик давом эттирилган ҳолларда эса янги туғилган чақалоққа эрта ва малакали ёрдам кўрсатиш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: пренатал даврда туғма юрак нуқсонларини ташхислаш мақсадида юракни қўшимча ўн битта кесимда текшириш ва юрак ичи гемодинамикасини допплерография ёрдамида баҳолашда кенгайтирилган фетал эхокардиографик белгилари аниқланганлиги Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Фан ва таълим бошқармаси томонидан 2022 йил 25 январдаги №8н-р/62-сон билан тасдиқланган «Фетал экокардиография баённомаси» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Самарқанд вилояти “Она ва бола скрининги” марказининг 2023 йил 5 сентябрдаги 183-сонли, ҳамда Навоий вилояти “Она ва бола скрининги” марказининг 2023 йил 23 сентябрдаги 127-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августидаги №5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: кенгайтирилган фетал эхокардиография баённомаси қўлланилиши оғир туғма юрак нуқсонларини эрта муддатларда аниқлаш ва ҳомиладорликни тўхтатиш имконини беради. Ҳомиладорлик давом эттирилган ҳолатларда туғма юрак нуқсони билан туғилган болаларга эрта ва малакали ёрдам кўрсатилиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: Ўзбекистон Республикаси Президентининг № ПФ-74 2022-йил 17 февралдаги “Ногиронлиги бўлган шахсларни ҳамда аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини қўллаб-қувватлашнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонига мувофиқ ногиронлиги бўлган болаларга давлат томонидан ҳар ойда 622 минг сўм, ногирон болаларни парвариш қилаётган шахсларга эса 500 минг сўм тўланади. Оғир туғма нуқсонлар билан боланинг туғилишини олдини олиш ҳар бир ногирон болага ўртача йиллик 13 миллион 464 минг сўмлик сарф ҳаражатлар иқтисод қилиш имконини беради. Хулоса: Ҳомила юрагини текширишда 11 та кесимдан иборат кенгайтирилган фетал эхокардиографиянинг жорий этилиши туғма юрак нуқсонлари билан туғилган чақалоқларга ўз вақтида малакали тиббий ёрдам кўрсатиш ёки ҳомиладорлик тўхтатилиши мумкин бўлган оғир юрак нуқсонларига ўз вақтида ташхис қўйиш, бу орқали болалар ўртасида ўлим ва ногиронлик кўрсаткичларини камайтириш имконини беради.
бешинчи илмий янгилик: хавф гуруҳидаги аёлларда перинатал ўлим ва болалар ногиронликни камайтириш мақсадида юракнинг уч марта скрининг ультратовуш текшируви билан кенгайтирилган ҳомила экокардиографиясини қўллаш орқали пренатал даврда туғма юрак нуқсонларининг аниқлашда ультратовуш диагностикаси такомиллаштирилганлиги ТХКМРМ қошидаги Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгашининг 2024 йил 29 феврал №03н-р/21-сон билан тасдиқланган «Фетал экокардиография ёрдамида ҳомиланинг туғма юрак нуқсонларини ультратовуш диагностикаси алгоритми» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган она ва бола саломатлиги илмий-амалий тиббиёт марказининг 2024 йил 8 апрелдаги 161-сонли ва Республика перинатал марказининг 2024 йил 2 мартдаги 144-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августидаги №5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ҳомила юрагини 3 маротаба скрининг текшириш ва ҳавф гуруҳдаги аёлларда кенгайтирилган фетал эхокардиография қўлланилиши ҳомилада оғир туғма юрак нуқсонларини эрта муддатларда аниқлаш ва ҳомиладорликни тўхтатиш имконини, ҳомиладорлик давом эттирилган ҳолатларда эса туғма юрак нуқсони билан туғилган болаларга эрта ва малакали тиббий ёрдам кўрсатилиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: туғма юрак нуқсонлари билан туғилган чақалоқларга ўз вақтида ва малакали тиббий ёрдам кўрсатиш ҳар бир ногирон болага ўртача йиллик 13 миллион 464 минг сўмлик сарф ҳаражатлар қисқартирилиш имконини беради. Жумладан, янги алгоритмни қўлланилиши 134 та ҳолатда оғир туғма юрак нуқсонларини эрта муддатларда аниқланиб ҳомиладорлик тўхтатилган, бу эса ўртача тахминан йилига 1 триллион 742 миллион сўм сарф харажатларни иқтисод қилиш имконини берган. Ҳомиладорлик давом эттирилган ҳолатларда 92 та критик туғма юрак нуқсонларининг даволаниш натижаларини яхшилаш, стационарда бўлиш муддатини қисқартириш имконини берган. Хулоса: Соғлиқни сақлаш тизимига ТЮНларини ультратовуш диагностикаси алгоритмининг жорий этилиши нуқсонларни эрта муддатларда пренатал даврда аниқлаш, чақалоқларга ўз вақтида ва малакали тиббий ёрдам кўрсатиш, ҳомиладорлик тўхтатилиши мумкин бўлган юрак нуқсонларига ўз вақтида ташхис қўйиш, бу орқали болалар ўртасида ўлим ва ногиронлик кўрсаткичларини камайтириш имконини берган.