Абдуллаев Жасурбек Раҳимбой ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: Хоразм вилоятида радио ва телевидениенинг шаклланиш ва ривожланиш тарихи (1936-2020 й.), 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Tar 945
Илмий раҳбарининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Жуманиёзова Мамлакат Тажиевна, тарих фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.06.2021.Tar.55.05.
Расмий оппонентларнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони Кошанов Бахитбай Абдикеримович, тарих фанлари доктори, профессор; Нуриддинов Турдиали Қамбарович тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот номи: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Хоразм вилоятида радио ва телевидениенинг шаклланиш ва ривожланиш тарихини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
1932-йилнинг бошларида дастлабки Хоразм ҳаётига доир кундалик маҳаллий эшиттиришлар 1933-1934-йилларда 66% ўқув таълимий, 13,7% ахборотли, қолган қисми мусиқали, адабий-драматик ва болалар учун тайёрланган дастурлар дастлаб 2 соат, сўнгра 4 соатга узайтирилишига мамлакатдаги ижтимоий-сиёсий вазиятнинг ўзгариши мезон сифатида белгиланиб, Хоразмда радионинг шаклланиш босқичларини белгилаб берганлиги асосланган;
ХХ асрнинг 50-йилларига қадар Хоразмдаги радиостанцияларда инженер-механик, радиоқўмита бошлиқлари, уларнинг ёрдамчилари, округнинг молия ишлари бўлими мудирлари, ҳисобчи лавозимларида асосан рус мутахассислари ишлагани, ХХ асрнинг 60-йилларига келиб радиоҳаваскорлар тўгараклари ташкил этилииб, маҳаллий аҳолига радио ишлари ўргатила бошланидан кейин ҳудуд аҳолиси ижтимоий ҳаётига доир эшиттиришлар салмоғи ортишига хизмат қилганлиги очиб берилган;
Иккинчи жаҳон урушидан кейин халқ хўжалигини ривожлантириш доирасида 1948-1955-йиллар ичида Хоразм вилоятида радио эшиттириш нуқталарининг кўпайтирилиши ҳамда вилоятдаги радиолар сони 70 мингтага етказилиши 1963-йилда Хоразм “радиолашган вилоят” деб эълон қилиниши ортидан ҳудуднинг қишлоқ аҳолиси ижтимоий ҳаётида энг муҳим ахборот воситасига айланганлиги кўрсатиб берилган;
1960-1961-йиллардан бошлаб телевидение Хоразм аҳолиси учун иқтидорларни кашф этувчи муҳим воситага айланганлиги, мумтоз оҳанглар, халқ санʼати дурдоналарини жамлагани, йўқолиб бораётган ва унутилган қўшиқлар, қадимий халқ рақслари, достончилар, ижрочилар, мақомчилар, созанда ва навозандалар ижролари намойиши каби ижобий тенденсиялар кузатилса-да, телевидение “идеология фронтининг зарбдор участкаси” деб аталиши ортидан кўпгина журналистлар мафкуравий сиёсатнинг қурбонига айланганлиги очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Хоразм вилоятида радио ва телевидениенинг шаклланиш ва ривожланиш тарихи (1936-2020-йй)” мавзусидаги диссертациянинг илмий натижалари ва тавсияларидан:
1932-йилнинг бошларида дастлабки Хоразм ҳаётига доир кундалик маҳаллий эшиттиришлар 1933-1934-йилларда 66% ўқув таълимий, 13,7% ахборотли, қолган қисми мусиқали, адабий-драматик ва болалар учун тайёрланган дастурлар дастлаб 2 соат, сўнгра 4 соатга узайтирилишига мамлакатдаги ижтимоий-сиёсий вазиятнинг ўзгариши мезон сифатида белгиланиб, Хоразмда радионинг шаклланиш босқичларини белгилаб берганлиги тўғрисидаги натижалардан Хоразм вилояти телерадиокомпанияси томонидан экспозициялар ва коʻргазмалар ташкил қилишда қўлланилган. (Оʻзбекистон Республикаси маданий мерос агентлигининг 2023-йил 21-июлдаги 04-06/2511-сонли маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши телетомошабинларнинг Хоразм вилояти радио ва телевидениесининг ташкил топиши, тарихий илдизлари ва унинг ривожланиши ҳақидаги тасаввурларини кенгайтиришга имкон берган;
ХХ асрнинг 50-йилларига қадар Хоразмдаги радиостанцияларда инженер-механик, радиоқўмита бошлиқлари, уларнинг ёрдамчилари, округнинг молия ишлари бўлими мудирлари, ҳисобчи лавозимларида асосан рус мутахассислари ишлагани, ХХ асрнинг 60-йилларига келиб радиоҳаваскорлар тўгараклари ташкил этилииб, маҳаллий аҳолига радио ишлари ўргатила бошланидан кейин ҳудуд аҳолиси ижтимоий ҳаётига доир эшиттиришлар салмоғи ортишига хизмат қилганлигига доир натижалардан Оʻзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Оʻзбекистон телерадиоканали”да эфирга узатилган “Оʻзбекистон ёшлари”, “Таълим ва тараққиёт” номли дастурлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Оʻзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2022-йил 24-августдаги 04-36-1380-сонли маълумотномаси). Натижада Хоразм воҳасидаги ижтимоий-сиёсий, маданий ва маънавий ҳаётига таъсири ҳақида ижтимоий қарашларнинг шаклланишига хизмат қилган;
Иккинчи жаҳон урушидан кейин халқ хўжалигини ривожлантириш доирасида 1948-1955-йиллар ичида Хоразм вилоятида радио эшиттириш нуқталарининг кўпайтирилиши ҳамда вилоятдаги радиолар сони 70 мингтага етказилиши 1963-йилда Хоразм “радиолашган вилоят” деб эълон қилиниши ортидан ҳудуднинг қишлоқ аҳолиси ижтимоий ҳаётида энг муҳим ахборот воситасига айланганлиги тўғрисидаги натижалардан Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фонди йиллик дастурларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фондининг 2023-йил 19-майдаги №01-33-19/05-23-сонли маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши хайрия жамоат фондининг Хоразмдаги фаолияти самарадорлигини таъминлашга хизмат қилган;
1960-1961-йиллардан бошлаб телевидение Хоразм аҳолиси учун иқтидорларни кашф этувчи муҳим воситага айланганлиги, мумтоз оҳанглар, халқ санʼати дурдоналарини жамлагани, йўқолиб бораётган ва унутилган қўшиқлар, қадимий халқ рақслари, достончилар, ижрочилар, мақомчилар, созанда ва навозандалар ижролари намойиши каби ижобий тенденсиялар кузатилса-да, телевидение “идеология фронтининг зарбдор участкаси” деб аталиши ортидан.кўпгина журналистлар мафкуравий сиёсатнинг қурбонига айланганлиги тўғрисидаги натижалардан Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фонди Хоразмда семинар-тренинглар ва давра суҳбатлари каби тадбирларни ўтказишга қаратилган фаолиятида фойдаланилган (Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фондининг 2023-йил 19-майдаги №01-33-19/05-23-сонли маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши Халқаро “Олтин мерос” хайрия жамоат фондининг илмий тадқиқотарни кенг жалб қилишга қаратилган ишлар самарадорлигини оширишга имкон берган.