Умида Алимджановна Тешабаеванинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармогʻи номи): “Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси: ташкил топиши, ривожланиш босқичлари, бугунги ҳолати”. 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2023.3.PhD/Tar1587
Илмий раҳбар: Иброҳим Жўраевич Юлдашов, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фанлар академияси Тарих институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти. DSc.02/30.12.2019. Tar.56.01.
Расмий оппонентлар: Азимхўжа Музаффарович Отахўжаев, тарих фанлари доктори, профессор; Гулмира Мардоновна Очилова, тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонасининг ташкил топиши, ривожланиш босқичлари, бугунги ҳолати тарихини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
19-юзйиллик охири – 20-юзйиллик бошларида кутубхонада бир вақтнинг ўзида Европа тилларидаги (рус, немис, инглиз) китоблар ва туркий тилдаги қўлёзмалар ва тошбосма асарлар тўпланганлиги ҳамда уларнинг каталоглари тузилганлигига қарамасдан кутубхона маъмурияти асосий эътиборни русийзабон аҳолига хизмат қилишга қаратганлиги туфайли кутубхонадан Туркистон аҳолиси деярли фойдаланмаганлиги кўрсатиб берилган;
1922-йили Тошкентдаги Тақашилик маҳалласида Давлат кутубхонаси Шарқ шўбаси очилиши, кутубхонадаги китобларнинг аксар қисми рус, араб, форс, татар ва турк тилларида бўлиб, ўзбекча китоблар озчиликни ташкил қилганганлиги натижасида маҳаллий аҳолига етарли даражада хизмат кўрсата олмаганлиги аниқланган;
кутубхонага Россиянинг марказий кутубхоналари услубий жиҳатдан мунтазам равишда кўрсатма бериб турганлиги ҳамда кутубхоналар партия-совет ташкилотлари назоратида бўлганлиги натижасида фондларда илмий-маърифий китоблар билан бирга совет руҳидаги китоблар ҳам йилдан-йилга кўпайиб борганлиги далилланган;
мустақиллик йилларида миллий кутубхона илмий тадқиқот олиб бориш, кўргазмаларни ташкил қилиш, илмий семинарлар ўтказиш, ҳамфикрлар билан учрашиш, ижод қилиш мумкин бўлган масканга айланиши натижасида фақатгина китоб ўқиш жойи эмас, балки маданий ва илмий марказ сифатида ривожланаётганлиги очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мавзу юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
19-юзйиллик охири – 20-юзйиллик бошларида кутубхонада бир вақтнинг ўзида Европа тилларидаги (рус, немис, инглиз) китоблар ва маҳаллий тилдаги қўлёзмалар ва тошбосма асарлар тўпланганлигига ҳамда уларнинг каталоглари тузилганлигига қарамасдан кутубхона маъмурияти асосий эътиборни русийзабон аҳолига хизмат қилишга қаратганлиги туфайли кутубхонадан Туркистон аҳолиси деярли фойдаланмаганлиги ҳақидаги маълумотлардан Ўзбекистон Республикаси Миллий архивида фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги “Ўзархив” агентлигининг 2023-йил 24-ноябрдаги 01-26-04-/1455-сонли маълумотномаси). Тақдим этилган материалларда Туркистон оммавий кутубхонасининг 1887 – 1917-йиллардаги фаолияти, русийзабон аҳолига хизмат кўрсатиш, Туркистон аҳолисининг китобхонлигига эътибор қаратилмаганлиги тўғрисидаги маълумотлар киритилган.
1922-йили Тошкентдаги Тақасҳилик маҳалласида Давлат кутубхонаси Шарқ шўбаси осҳилиб, кутубхонадаги китобларнинг аксар қисми рус, араб, форс, татар ва турк тилларида бўлиб, ўзбекча китоблар озсҳиликни ташкил қилганганлиги натижасида маҳаллий аҳолига етарли даражада хизмат кўрсата олмаганлиги ҳақидаги илмий хулосалардан Тарих институтининг 03-05-сонли “Жадид.уз” электрон платформасини яратиш мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024-йил 24-апрелдаги 3/1255-913-сонли маълумотномаси). Тадқиқот натижаларининг “Жадидлар.уз” электрон платформасини яратиш номли амалий лойиҳага татбиқ этилиши Ўзбекистон тарихининг мураккаб ва зиддиятли масалаларини ёритишга ва янги хулосалар билан бойитишга хизмат қилган.
кутубхонага Россиянинг марказий кутубхоналари услубий жиҳатдан мунтазам равишда кўрсатма бериб турганлиги ҳамда кутубхоналар партия-совет ташкилотлари назоратида бўлганлиги натижасида фондларда илмий-маърифий китоблар билан бирга совет руҳидаги китоблар ҳам йилдан-йилга кўпайиб борганлиги ҳақидаги маълумотлардан  “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатуви сенарийларини тайёрлашда (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон телерадиоканали давлат муассасаси”нинг 2023-йил 28-ноябрдаги 06-28-1777-сонли маълумотномаси) фойдаланилган. Натижада совет даврида кутубхоналарнинг асосий вазифаси коммунистик мафкурани тарғиб қилиш муассасаси бўлганлиги ойдинлашган.
мустақиллик йилларида миллий кутубхона илмий тадқиқот олиб бориш, кўргазмаларни ташкил қилиш, илмий семинарлар ўтказиш, ҳамфикрлар билан учрашиш, ижод қилиш мумкин бўлган масканга айланиши натижасида фақатгина китоб ўқиш жойи эмас, балки маданий ва илмий марказ сифатида ривожланаётганлиги ҳақидаги маълумотлардан  “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатуви сенарийларини тайёрлашда (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон телерадиоканали давлат муассасаси”нинг 2023-йил 28-ноябрдаги 06-28-1777-сонли  маълумотномаси) фойдаланилган. Натижада Миллий кутубхонанинг