Насриева Дилноза Муҳиддиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Бадиий дискурс: лингвокогнитив ва лингвокултурологик ёндашув (Исажон Султон асарлари мисолида)”, 10.00.01. – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.PhD/Fil217.
Илмий раҳбар: Сайфуллаева Раъно Рауфовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/25.08.202 l.Fil. 01.16.
Расмий оппонентлар: Юлдашев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, профессор; Искандарова Шарифа Мадалиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади бадиий дискурснинг хусусий белгиларини аниқлаш ва “ёзувчи–матн–китобхон” учлиги алоқасини лингвокогнитив ҳамда лингвомаданий жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Европа, рус ва ўзбек тилшунослигидаги тил, нутқ, матн, дискурс терминлари таърифига муносабат билдирилиб, “бадиий матн” ва “бадиий дискурс” тушунчаларига аниқлик киритилган ва бадиий дискурснинг нутқнинг образлилиги, шартлилик, жанрлар хилма-хиллиги, интердискурслик, иштирокчилар, хронотоплик, бадиий ахборот ташиш, фантастиклик, нутқ услубийлиги, ҳиссий бўёқдорлик каби ўзига хос хусусиятлари назарий жиҳатдан очиб берилган;
бадиий дискурснинг муаллиф шахси, нияти, мақсади, мулоқот иштирокчиларининг қобилияти, идроки, ахборотни қабул қилиш жараёнини ўз ичига олиши сингари прагматик, матнда персонажлар нутқи, баён усули каби ижтимоий ва ўзбек халқига хос бўлган бағрикенглик, сахийлик, бирдамлик, меҳнацеварлик, ҳалоллик сингари миллий-ментал омиллари контекстуал таҳлилга тортилиб, хусусан, Исажон Султон асарларидаги ҳаракат-ҳолат, этнографик, диний, табиат билан боғлиқ омиллар каби миллий-ментал майдон аниқланган;
бадиий матндаги синонимлар ижодкорнинг когнитив оламини кўрсатиши, антонимлар фикрни етказишнинг энг осон усули, мувозанатни аниқлаш ва белгилаш ҳодисаси экани; партонимик муносабатлар бир бутун нарса-предмет ёки воқеа-ҳодисани англатиб, ўқувчи кўз ўнгида яхлит тасаввурни жонлантириши; градуонимик муносабатлар ҳодисотларнинг даражавий услюксизлиги ва узвийлигини таъминловчи бирлик саналиши; тур-жинс муносабатлари эса борлиқдаги бўлинишларни акс эттириши, шу билан бирга адресат тафаккурида ассоциатив муносабатни юзага келтириши контекстда аниқланиб, Исажон Султон асарларида қўлланган метафоралар ва метонимиялар таснифланган ҳамда лингвистик ГЭСҳталтнинг бадиий асардаги вазифаси ва аҳамияти очиб берилган;
Исажон Султон асарларидаги прецедент бирликлар прецедентликни ҳосил қилувчи восита сифатидаги табиатига кўра, мурожаат турига кўра, тузилишига кўра, шаклига кўра ва қўлланишига кўра турларга ажратилиб, архетип ва ирим-сиримларнинг рамз, шакл, ранг, нарса-предмет, шахс, ҳаракат, ҳолат, стереотип, рақамлар каби кўринишларда учраши ҳамда ўзбек ижтимоий ҳаётининг ажралмас қисми эканлиги далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бадиий дискурсга лингвокогнитив ва лингвокултурологик ёндашув масалаларини таҳлил  қилиш жараёнида олинган натижалар асосида:
Европа, рус ва ўзбек тилшунослигидаги тил, нутқ, матн, дискурс терминлари таърифига муносабат билдирилиб, “бадиий матн” ва “бадиий дискурс” тушунчаларига аниқлик киритилган ва бадиий дискурснинг нутқнинг образлилиги, шартлилик, жанрлар хилма-хиллиги, интердискурслик, иштирокчилар, хронотоплик, бадиий ахборот ташиш, фантастиклик, нутқ услубийлиги, ҳиссий бўёқдорлик каби ўзига хос хусусиятлари назарий жиҳатдан очиб берилгани, бадиий дискурснинг муаллиф шахси, нияти, мақсади, мулоқот иштирокчиларининг қобилияти, идроки, ахборотни қабул қилиш жараёнини ўз ичига олиши сингари прагматик, матнда персонажлар нутқи, баён усули каби ижтимоий ва ўзбек халқига хос бўлган бағрикенглик, сахийлик, бирдамлик, меҳнацеварлик, ҳалоллик сингари миллий-ментал омиллари контекстуал таҳлилга тортилиб, хусусан, Исажон Султон асарларидаги ҳаракат-ҳолат, этнографик, диний, табиат билан боғлиқ омиллар каби миллий-ментал майдон аниқлангани билан боғлиқ илмий янгиликлардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан  2022-2023- йилларда бажарилган ПЗ-2020042022 рақамли “Туркий тилларнинг лингводидактик электрон платформасини яратиш” мавзусидаги финдаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети  2024-йил 9-июлдаги 04/1 – 1798- сон маълумотномаси). Натижада электрон платформа этнографик, лингводидактик лексика билан бойиган;
бадиий матндаги синонимлар ижодкорнинг когнитив оламини кўрсатиши, антонимлар фикрни етказишнинг энг осон усули, мувозанатни аниқлаш ва белгилаш ҳодисаси экани; партонимик муносабатлар бир бутун нарса-предмет ёки воқеа-ҳодисани англатиб, ўқувчи кўз ўнгида яхлит тасаввурни жонлантириши; градуонимик муносабатлар ҳодисотларнинг даражавий услюксизлиги ва узвийлигини таъминловчи бирлик саналиши; тур-жинс муносабатлари эса борлиқдаги бўлинишларни акс эттириши, шу билан бирга адресат тафаккурида ассоциатив муносабатни юзага келтириши контекстда аниқланиб, Исажон Султон асарларида қўлланган метафоралар ва метонимиялар таснифланган ҳамда лингвистик ГЭСҳталтнинг бадиий асардаги вазифаси ва аҳамияти очиб берилгани ҳақидаги хулосалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети  Давлат илмий-техник дастурлари доирасидаги 2020-2023-йилларда амалга оширилган ИЛ-21091506 “Ўзбек исмларининг изоҳли имло луғати ва мобил иловасини яратиш” номли грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети  2024 - йил 9-июлдаги 04/1-1797-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек исмларининг имло луғати ва мобил илова бадиий дискурсда қўлланган исмларнинг матндаги вазифаси, тил ва маданият муштараклигининг бадиий-дискурсив роли тадқиқий методологиясига доир янги назарий қарашлар билан бойитилган;
Исажон Султон асарларидаги прецедент бирликлар прецедентликни ҳосил қилувчи восита сифатидаги табиатига кўра, мурожаат турига кўра, тузилишига кўра, шаклига кўра ва қўлланишига кўра турларга ажратилиб, архетип ва ирим-сиримларнинг рамз, шакл, ранг, нарса-предмет, шахс, ҳаракат, ҳолат, стереотип, рақамлар каби кўринишларда учраши ҳамда ўзбек ижтимоий ҳаётининг ажралмас қисми эканлиги билан боғлиқ илмий хулосалардан “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ томонидан тайёрланган “Адабий жараён”, “Таълим ва тараққиёт” номли дастурларнинг ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали 10-июлдаги 04-36-833-сон маълумотномаси). Натижада никоҳ тўйи маросими билан боғлиқ урф-одатлар радиотингловчиларда катта қизиқиш уйғотган ҳамда телекўрсатув материаллари амалий бойитилган.