Сиябаев Фарходжон Хакимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Буйрак трансплантациясида реципиентларни периоперацион даврда оғриқсизлантириш усулларини оптималлаштириш», 14.00.37 – Анестезиология ва реаниматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Tib2966..
Илмий раҳбар: Шарипова Висолат Хамзаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика шошилинч тиббий ëрдам илмий маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.63.01.
Расмий оппонентлар: Ибадов Равшан Алиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Салимов Умид Равшанович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот номи: Минск жаррохлик, трансплантология ва гематология илмий-амалий маркази" давлат муассасаси (Беларусь Республикаси).
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик
II. Тадқиқотнинг мақсади: регионар оғриқсизлантириш усулларини қўллаш орқали буйрак трансплантациясидан кейин буйрак трансплантанти реципиентларида периоператив оғриқсизлантириш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
буйрак трансплантациясини ўтказган беморларда ультратовушли навигация назорати остида кўндаланг қорин мушаги юзаси блокадаси ва умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси блокадаси қўлланилиши экстубация вақти ва периоператив даврда опиоид аналгетиклар сарфи камайиши ҳисобига самарадорлиги исботланган;
амалиётдан кейинги эрта даврда буйрак трансплантантли реципиентларда ультратовуш назорати остида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзасини блокада қилишнинг оғриқсизлантириш самарадорлиги ва хавфсизлиги оғриқ камайишнинг субъектив ва объектив белгилари (марказий ва периферик гемодинамика кўрсаткичлари, қоннинг кислота-ишқор ҳолати, қондаги глюкоза кўрсаткичлари, оғриқни баҳолаш шкалалари) ҳамда сарфланган наркотик аналгетикларнинг умумий миқдори камайганлиги билан исботланган;
ультратовуш навигацияси назорати остида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзасини узоқ муддатли блокадасидан фойдаланиш самарадорлиги беморларнинг ноцицептив хусусиятлари тикланиши, наркотик аналгетикларга бўлган эҳтиёжини 47 фоизга, амалиётдан кейинги кўнгил айниш ва қусиш ҳолатларини 75 фоизга камайиши ҳамда ошқозон-ичак перисталтикасини 63 фоизга эрта тикланиши ҳисобига реанимация бўлимида 19,4 соатга камроқ қолиши ва касалхонада бўлиш муддатини 3,05 суткага қисқариши исботланган;
буйрак трансплантациясини ўтказган беморларда амалиётни якунида бажарилган кўндаланг қорин мушаги юзаси блокадасидан фойдаланиш эса амалиётдан кейинги даврда наркотик аналгетикларга бўлган эҳтиёжни 18,2 фоизга, амалиётдан кейинги кўнгил айниш ва қусиш ҳолатларини 57,4 фоизга камайишига, ошқозон-ичак перистальтикасини 36,3 фоизга эрта тикланишига ва қоринни дам бўлишини 61 фоизга камроқ намоён бўлишига эришилган, бу эса ўз навбатида беморларни реанимацияда 15,12 соатга ва касалхонада бўлиш муддатини 1,25 суткага қисқартириши исботланган;
буйрак трансплантациясини ўтказган реципиентларда умумий комбинирланган анестезия билан регионар анестезия усулларини биргаликда қўллаш беморларни тезроқ активлаштириш, наркотик аналгетикларга хос ножўя таъсирларни кам намоён бўлиши, трансплантант функциясига салбий таъсир кўрсатувчи оғриқ қолдирувчи воситаларга бўлган эҳтиёжни камайтирганлиги исботланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Буйрак трансплантациясида реципиентларни периоперацион даврда оғриқсизлантириш усулларини оптималлаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: кўндаланг қорин мушаги фасциал юзаси блокадаси ва ультратовуш навигация назорати ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак юзаси блокадаси асосида экстубация вақтини ва интраоператив даврда наркотик анальгетиклар сарфини баҳолаш билан асосланган, мослаштирилган ва буйрак трансплантанти реципиентлари учун периоператив оғриқсизлантириш схемасига киритилган. Ишлаб чиқилган протоколни ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси блокадасидан фойдаланган ҳолда операциядан кейинги даврда оғриқсизлантириш қўлланилишининг илмий натижалари бўйича таклифлар Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгаши томонидан 2024 йил 19 январдаги 1-сон билан тасдиқланган номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 10.12.2023 йилдаги № 212/1 сонли буйруғи) ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 03.11.2023 йилдаги № 96-Т сонли буйруғи) асосида жорий этилган. (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги 05/81 – сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: буйрак трансплантанти реципиентларида ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси блокадаси умумий анестезия билан кўшилган ҳолда ишлатилиши интраоператив даврда наркотик воситаларнинг истеъмол қилинишини 50 фоизга камайтиришга ёрдам берган, экстубация вақтини эса 30 фоизга қисқартирган. Иқтисодий самарадорлиги: УКА қўлланган гуруҳда умумий анестезия нархи 248814 сўмни ташкил этган. Ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси блокадасини УКА билан биргаликда ишлатган гуруҳда умумий анестезия нархи 231482 сўмни ташкил этган. Ҳар бир беморга 17332 сўм тежалган. Ушбу тадқиқот доирасида жами тежам 554624 сўмни (n=32) ташкил этган. Бундан ташқари, беморларнинг сунъий вентиляцияга сарфланган вақтининг қисқариши иқтисодий самарадорликни кўрсатган, бу беморни экстубация қилиш вақтини 30 фоизга қисқартириш билан намоён бўлган. Хулоса: буйрак трансплантацияси реципиентларида умумий анестезия билан биргаликда ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси блокадасидан фойдаланган ҳолда периоператив оғриқсизлантириш схемаси асосланган, мослаштирилган ва амалга оширилган. Бу ижтимоий ва иқтисодий самарадорликка эга, интраоператив даврда наркотик воситаларнинг сарфининг камайиши, ўпканинг сунъий вентиляция ва беморларни экстубация вақтини қисқариши ва бунинг натижасида анестезия нархини камайиши билан намоён бўлган.
иккинчи илмий янгилик: марказий ва периферик гемодинамиканинг параметрлари, кислота-ишқор муҳити ҳолати, қондаги глюкоза кўрсаткичлари, оғриқни баҳолаш шкаласи ва наркотик анальгетиклар истеъмол қилинган умумий миқдорини таҳлил қилиш асосида операциядан кейинги даврда буйрак трансплантация реципиентлари учун стандарт оғриқсизлантириш билан ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомий блокадаси самарадорлиги ва хавфсизлиги исботланган. Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 10.12.2023 йилдаги № 212/1 сонли буйруғи) ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 03.11.2023 йилдаги № 96-Т сонли буйруғи) асосида жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомий блокадаси орқали операциядан кейинги оғриқсизлантириш мультимодал опиоид тежаш технологиясидан фойдаланиш марказий ва периферик гемодинамика кўрсаткичларнинг барқарорлашувига ёрдам берган, кислотали-ишқор ҳолатини стабиллигини таъминлаган, организмнинг стрессга жавоб беришдаги кучланишини камайтирган, самарали оғриқсизлантириш, наркотик воситаларнинг истеъмолини ва уларга хос бўлган салбий таъсирларини (оғриқ, кўнгил айниши, қусиш, делирий) намоён бўлишини камайтирган. Иқтисодий самарадорлиги: ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомий блокадаси ишлатилиши оғриқни 3 баробардан кўпроқ енгиллаштирган, марказий ва периферик гемодинамикага 20 фоизга камроқ ўзгариш берган, наркотик воситаларнинг истеъмолни 47 фоизга ва уларга хос бўлган салбий таъсирларни, шунингдек, операциядан кейинги кўнгил айниши ва қусишни 74,1 фоизга, операциядан кейинги делирийни 70 фоизга камайтирган. Операциядан кейинги оғриқ, кўнгил айниши, қусиш ва делирийни даволаш учун сарфланган харажатлар миқдори ҳар бир беморга кунига 141000 сўмни ташкил этган. Умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадасидан фойдаланиш юқоридаги кўринишларни даволаш харажатларини ўртача 70 фоизга камайтиришга имкон берган, бу эса ҳар бир бемор учун кунига 98000 сўмни тежаш имконини берган. Тадқиқот миқёсида 32 нафар беморга 3136000 сўм тежаш имконини берган. Хулоса: буйрак трансплантанти реципиентлари умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадасидан фойдаланиш операциядан кейинги эрта даврни яхшилашга, наркотик воситаларнинг истеъмолини камайтиришга ва уларга хос булган салбий таъсирларни ҳам камайтиришга ёрдам берган. Шу билан биргаликда ҳаёт сифатини яхшилаш, когнитив бузилишларни камайтириш, беморларнинг эрта фаоллашиши ва тикланишига ёрдам берган, шунингдек, операциядан кейинги даврда беморларни даволаш харажатларини камайтирган.
учинчи илмий янгилик: умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадасидан фойдаланиш беморларнинг реанимация бўлими ва касалхонада бўлиш муддатини қисқартириш, операциядан кейинги кўнгил айниш ва қусиш ҳолатларини камайтириш, ошқозон-ичак моторикасини эрта тиклаш имконини берган. Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 10.12.2023 йилдаги № 212/1 сонли буйруғи) ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 03.11.2023 йилдаги № 96-Т сонли буйруғи) асосида жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: буйрак трансплантанти реципиентларида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадасини жорий этиш ва қўллаш операциядан кейинги эрта даврда ичак парези ва қорин шиши кўринишларини 67,7 фоизга камайтиришга, когнитив бузилишларни камайтиришга, беморларнинг руҳий-ижтимоий тикланишини тезлаштиришга, шунингдек, реанимация бўлимида ётиш муддатини 28,5 фоизга, касалхонада 25,8 фоизга қисқартирган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: реанимация бўлимида регионар анестезия қўлланилмаган гуруҳда бир кун ётишнинг ўртача нархи 166800 сўмни, реанимация бўлимидаги ўртача ётоқ кунлар сони 2,84 кунларни ташкил этган. Бир беморнинг реанимация бўлимида даволанишнинг умумий нархи 473712 сўмни (166800х2,84 = 473712 сўм) ташкил этган. ESPBдан фойдаланаётган беморлар гуруҳида реанимация бўлимида бир кунлик ётоқнинг ўртача нархи 141 629 сўмни, ётиш муддати 2 кунни ташкил этган. Ушбу гуруҳдаги беморларнинг реанимация бўлимида даволанишига сарфланган умумий харажатлар 283258 сўмни (141629х2=283258 сўм) ташкил этган. Бир беморга 190454 сўм (473712 – 283258=190454 сўм) тежамкорлик аниқланган. 100 нафар бемор учун 19045400 сўм тежалган. Анъанавий усул билан даволанган беморлар трансплантология бўлимида бир кунлик ётиш нархи 401809 сўмни, ўртача ётиш давомийлини эса 11 кунни ташкил этди. Шифохонада даволанишнинг умумий нархи 4419899 сўмни (401809х11=4419899 сўм) ташкил этди. Умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадасидан фойдаланган гуруҳда трансплантация бўлимида бир кунлик даволаниш харажатлари асоратлар сонининг камайиши ва беморларнинг эрта фаоллашиши туфайли 317118 сўмни, ётиш давомийлигини ҳам паст бўлган, ўртача 8,2 кунни ташкил этган. Ушбу гуруҳда трансплантация бўлимида умумий даволаш харажатлари 2600367,6 сўмни (317118х8,2=2600367,6 сўм) ташкил этган. Таклиф этилаётган усул ҳар бир беморнинг ётиш давомийлиги харажатларини 1819532 сўмга қисқартириш ҳисобига стационар даволаниш харажатларини камайтириш имконини берган. 100 нафар беморга 18952300 сўм маблағ тежалган. Хулоса: реанимация бўлимида ва касалхонада ётиш муддатини қисқартириш даволанишнинг умумий нархини пасайтирган. Умумий харажатларни ҳисоблаш шуни кўрсатдики, периоператив даврда умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадаси қўлланилган гуруҳда анъанавий оғриқсизлантириш қўлланилган гуруҳга нисбатан даволаш ҳаражатлари 40,4 фоизга камайган.
тўртинчи илмий янгилик: тавсия этилган периоператив оғриқсизлантириш усули ва даволашнинг ижобий клиник натижалари ўртасидаги иқтисодий самарадорлик ва юқори корреляция боғлиқлиги исботланган. Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 10.12.2023 йилдаги № 212/1 сонли буйруғи) ҳамда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Қашқадарё вилояти филиалининг фаолияти бўйича (филиал директорининг 03.11.2023 йилдаги № 96-Т сонли буйруғи) асосида жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: операциядан кейинги оғриқсизлантириш учун наркотик воситалар истеъмол қилишнинг корреляция боғлиқлигини статистик таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, наркотик воситалар истеъмол қилишнинг камайиши кўнгил айниш ва қусиш кўринишларининг камайиши, ичак парези ва шишиш частотасининг пасайиши, беморларнинг эрта фаоллашуви, беморларнинг интенсив терапия бўлимида ётиш муддатининг пасайишига олиб келган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: иқтисодий самарадорлик кўнгил айниш, қусиш, ичак парезларини бартараф этиш учун дори воситаларини қўллашни камайтириш, шунингдек, реанимация бўлимида ётиш муддатини қисқартириш ҳисобига реанимация бўлимида даволаниш харажатларини камайтиришдан иборат эди. Гуруҳдаги битта беморни анъанавий усулда даволашнинг умумий нархи (жарроҳлик ва лаборатория текширувлари харажатлари бундан мустасно) 5262969 сўмни ташкил этган (анестезия нархи + реанимация бўлимида даволаниш нархи + трансплантация бўлимида даволаниш нархи). Давомли регионар блокадаси қўлланилган гуруҳда даволанишнинг умумий қиймати 3135216 сўмни ташкил этган. Бир беморга нисбатан тежамкорлик 2127753 сўмни ташкил этган. Ҳар 100 нафар беморга 212775300 сўм маблағ тежалган. Хулоса: буйрак трансплантанти реципиентларида умумий анестезия билан биргаликда ультратовуш навигация ёрдамида умуртқа поғонасини тикловчи мушак фасциал юзаси давомли блокадаси ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан самарали бўлиб, даволаш харажатларини анъанавий оғриқсизлантиришга нисбатан 35,4 фоизга камайтиришга ёрдам берган.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Буйрак трансплантациясида реципиентларни периоперацион даврда оғриқсизлантириш усулларини оптималлаштириш» мавзусидаги диссертацион тадқиқоти натижаларининг амалиётга жорий қилинганлиги тўғрисида илмий янгиликни бошқа даволаш-профилактика муассасаларига жорий этиш бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни Вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 26 августдаги 05/81 – сон хулосаси.