Жўраев Олим Албаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқариш жараёнларининг статистик тадқиқоти (Сурхондарё вилояти мисолида)», 08.00.06 – Эконометрика ва статистика (иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/Iqt4035.
Илмий раҳбар: Хатамов Очилди Қурбонович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/28.08.2020.I.55.03.
Расмий оппонентлар: Байханов Боходир Турсунбаевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Палваниязов Анвар Аматович, иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори, (PhD).
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ҳудудларда мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқариш самарадорлигини статистик баҳолаш ва уни оширишнинг истиқболли йўналишлари бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
маҳсулот йетиштиришни оъртача интенсивлик    коърсаткичини татбиқ етиш орқали такомиллаштирилган қишлоқ хоъжалигининг мева-сабзавотчилик соҳасида маҳсулот ишлаб чиқариш самарадорлигини баҳолаш услубийоти ишлаб чиқилган;
қишлоқ хоъжалигининг ҳудудий  мева-сабзавот тармоғи  ривожланиши  самарадорлигини баҳолашнинг  еталон [6,0-5,0];  оъта  юқори [5,0-4,0];  юқори  [4,0-3,0];  оъртача  [3,0-2,0]; паст  [2,0-1,0]; жуда  паст  [1,0-0] қийматли интеграл  коеффициентлари шкаласи  таклиф етилган;
Сурхондарйо вилойати мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини екин майдони ва мева-сабзавот екинлари ҳосилдорлигига боғлиқлиги  (  ҳамда фойдаланилган техникалар ва фермер хоъжаликлари сони таъсирининг  чизиқсиз моделлари ишлаб чиқилган;
Сурхондарйо вилойатидаги мева-сабзавот тармоғини иқтисодий ривожлантиришнинг  2024-2029-йилларга моължалланган прогноз коърсаткичлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ҳудудларда мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқариш жараёнларининг самарадорлигини статистик баҳолаш ва кўрсаткичлар тизимини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
маҳсулот етиштиришни ўртача интенсивлик     кўрсаткичини татбиқ этиш орқали такомиллаштирилган қишлоқ хўжалигининг мева-сабзавотчилик соҳасида маҳсулот ишлаб чиқариш самарадорлигини баҳолаш услубиёти бўйича таклифи Сурхондарё вилоят ҳокимининг 2024-йил 19-июндаги “Вилоят туманларида 2024-йилда эртаки экинлар ва ғалладан бўшайдиган майдонларда такрорий экинларни экиш орқали аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган талабини қондириш, бозорларда нарх-наво барқарорлигини таъминлаш, экспортбоп қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни ташкил қилиш ва талаб этиладиган моддий-техник ресурсларини ўз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 471-8-0-Қ/24-сон қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Сурхондарё вилояти ҳокимлигининг 2024-йил 18-июлдаги 06-07/2345-сонли маълумотномаси). Мазкур таклиф амалиётга жорий этилиши натижасида Сурхондарё вилояти қишлоқ хўжалигининг мева-сабзавотчилик соҳасида маҳсулот ишлаб чиқариш самарадорлик коеффициенти 2,98 қийматни ташкил этиши аниқланди ҳамда ушбу коеффициент асосида 2023-йилда қиймати 164,1 млн. АҚШ доллари мева-сабзавот маҳсулотлари экспорт ҳажмларини амалга ошириш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш кўрсаткичининг 13-14 фоиздан юқори бўлиши имкониятини яратган;
қишлоқ хўжалигининг ҳудудий  мева-сабзавот тармоғи  ривожланиши  самарадорлигини баҳолашнинг  эталон [6,0-5,0];  ўта  юқори [5,0-4,0];  юқори  [4,0-3,0];  ўртача  [3,0-2,0]; паст  [2,0-1,0]; жуда  паст  [1,0-0] қийматли интеграл  коеффициентлари шкаласи бўйича таклифидан Сурхондарё вилоят ҳокимининг 2024-йил 19-июндаги “Вилоят туманларида 2024-йилда эртаки экинлар ва ғалладан бўшайдиган майдонларда такрорий экинларни экиш орқали аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган талабини қондириш, бозорларда нарх-наво барқарорлигини таъминлаш, экспортбоп қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни ташкил қилиш ва талаб этиладиган моддий-техник ресурсларини ўз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 471-8-0-Қ/24-сон қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Сурхондарё вилояти ҳокимлигининг 2024-йил 18-июлдаги 06-07/2345-сонли маълумотномаси). Мазкур таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида Сурхондарё вилояти туманларининг мева-сабзавот маҳсулотларини ишлаб чиқариш иқтисодий, ижтимоий, экологик ва технологик самарадорлик кўрсаткичлари аниқланди ва баҳоланди. Унинг натижаларига асосан аҳоли жон бошига мева-сабзавот маҳсулотлари ҳажмини ошириш, фермер хўжаликлари аъзолари, ижтимоий дафтарларда рўйхатда турган ҳамда хорижий давлатлардан қайтган ишсиз фуқароларнинг (жами: 16325 нафардан ортиқ киши) бандлигини таъминлаш, мева-сабзавотчилик соҳаси фаолияти самарадорлигини ошириш истиқболли режаларини белгилаш, инновацион фаоллик даражасини ошириш механизмларини ишлаб чиқиш, молиявий ҳолатини комплекс таҳлил қилиш ва яхшилаш бўйича чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш имконияти яратилган;
Сурхондарё вилояти мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажмини экин майдони ва мева-сабзавот экинлари ҳосилдорлигига боғлиқлиги  (  ҳамда фойдаланилган техникалар ва фермер хўжаликлари сони таъсирининг   ишлаб чиқилган чизиқсиз моделлари бўйича таклифи Сурхондарё вилоят ҳокимининг 2024-йил 19-июндаги “Вилоят туманларида 2024-йилда эртаки экинлар ва ғалладан бўшайдиган майдонларда такрорий экинларни экиш орқали аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган талабини қондириш, бозорларда нарх-наво барқарорлигини таъминлаш, экспортбоп қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни ташкил қилиш ва талаб этиладиган моддий-техник ресурсларини ўз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 471-8-0-Қ/24-сон қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Сурхондарё вилояти ҳокимлигининг 2024-йил 18-июлдаги 06-07/2345-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида вилоят қишлоқ хўжалигида мева-сабзавот маҳсулотлари ишлаб чиқаришда чекланган ишлаб чиқариш ресурсларидан самарали фойдаланиш имконияти яратилган. Жумладан, экспортбоп тўқсонбости сабзавот экинларини тўқсонбости усулида экиш ҳисобига 1350 минг тонна сабзавот маҳсулотларини етиштириш, ҳудудларнинг иқлимига мос экинлар, мева ва узумнинг юқори ҳосилдор экспортбоп навларини танлаш ҳамда ҳосилдорликни 30-35 фоизга ошириш чораларини кўриб бориш, етиштирилган ҳосилни нес-нобуд қилмасдан экспортга чиқаришда тадбиркорларга амалий ёрдам кўрсатиб бориш бўйича таклиф ва тавсияларини ишлаб чиқишда фойдаланилган.
Сурхондарё вилояти қишлоқ хўжалиги мева-сабзавотчилик соҳасини истиқболдаги иқтисодий ривожланишининг 2024-2029-йиллар учун ишлаб чиқилган прогноз параметрларининг натижалари бўйича таклифи Сурхондарё вилоят ҳокимининг 2024-йил 19-июндаги “Вилоят туманларида 2024-йилда эртаки экинлар ва ғалладан бўшайдиган майдонларда такрорий экинларни экиш орқали аҳолини озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган талабини қондириш, бозорларда нарх-наво барқарорлигини таъминлаш, экспортбоп қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни ташкил қилиш ва талаб этиладиган моддий-техник ресурсларини ўз муддатида етказиб бериш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 471-8-0-Қ/24-сон қарорини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Сурхондарё вилояти ҳокимлигининг 2024-йил 18-июлдаги 06-07/2345-сонли маълумотномаси). Мазкур илмий таклиф натижаларидан Сурхондарё вилоятидаги фермер хўжаликлари, тадбиркорлар (экспортёр, қайта ишловчи, таъминотчилар) томонидан аҳолига экиш учун “бир дала – бир маҳсулот” тамойили асосида талаб етиладиган экинлар уруғликларини (дуккакли, сабзавот, полиз, мойли, картошка ва бошқа) етказиб беришни ташкил этиш, такрорий экинлар озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш ва ички бозорларда нархлар барқарорлигини сақлашнинг кафолатли манбаси эканлигини ҳисобга олиб ҳамда аҳолини қўллаб-қувватлаш ва уларнинг бандлигини таъминлаш мақсадида вилоятда жами 90880 гектар, шундан: агрокластерлар ва фермер хўжаликларига ўз еҳтиёжлари учун 31841 гектар, фермер хўжаликлари аъзоларига 48809 гектар, ижтимоий дафтарларда рўйхатга турган фуқароларга 10231 гектар, ишсиз ёшларга 2065 гектар экин майдонлари такрорий экинлар экиш учун ажратиб бериш имкониятини яратган.