Юлдуз Бобоқуловна Турсунованинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “Совет ҳокимиятининг Туркистон-Ўзбекистон ССРдаги таълим сиёсати (1918-1941-йиллар)” мавзусидаги 07.00.01. – “Ўзбекистон тарихи”
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B 2021.4.PhD/ Tar 993
Илмий раҳбар: Мухайё Сражидиновна Исакова, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фанлар академияси Тарих институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса, ИК рақами: Ўзбекистон Фанлар академияси Тарих институти. DSc.02/30.12.2019. Tar.56.01.
Расмий оппонентлар: Бахтиёр Эргашев, тарих фанлари доктори, профессор;
Абдулла Расулов, тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 1918-1941-йилларда совет ҳокимиятининг Туркистон – Ўзбекистон ССРда олиб борган таълим сиёсатини тадқиқ этиш асосида совет таълим муассасаларининг шаклланиши, йўл қўйилган хато ва камчиликларининг моҳияти ва оқибатларини илмий жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
1926-йил 7-декабрда Ўзбекистон ССР Халқ комиссарлари кенгашининг 46-сон қарорига ко֥ъра, шаҳарларда фаолият юритган 516 та мактаб ва 683 та мактабгача таълим муассасаларида бепул таълим бекор қилингани, ота-оналарнинг даромадларига кўра тоифаланган тўлов миқдорлари белгилангани ҳамда мактаблар ташкилотларга оталиққа берилгани, натижада давлат зиммасидаги таълим харажатлари қисман енгиллаштилганлиги аниқланган;
 1927–1940-йилларда миллий мактаб ва мадрасалар тўлиқ ёпилиб, мулкдорларнинг мусодара қилинган уйлари, дала шийпонлар ва бошқа мослаштирилган биноларда 4838 та совет мактаблари очилгани, ўқитувчи ва ўқувчиларнинг мавсумий дала ишларига мунтазам жалб этилиши оқибатида аксарият битирувчиларнинг ўзлаштириш кўрсаткичлари қониқарсиз бўлганлиги кўрсатиб берилган;
 маъмурий буйруқбозлик асосида ташкил этилган 28 та олий ўқув юртлари русийзабон аҳоли эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда очилгани, миллий гуруҳлардаги асосий фанлар рус тилида ўқитилганлиги натижасида ўзбекларнинг улуши умумий талабалалар сонига нисбатан 5-6 баробар кам бўлганлиги, миллий манфаатлар инобатга олинмаганлиги далилланган;
 таълим тизимида амалга оширилган қатағон оқибатида 1933-йилдан бошлаб “синфий ёт унсур” айблови билан Ўзбекистон ССРдаги олий таълим талабаларининг 30 фоизи ўқишдан четлатилгани, 1929 – 1941-йилларда маориф соҳаси ходимларидан 420 киши миллатчиликда айбланиб, улардан 100 га яқини ўлим, қолганлари узоқ муддатли қамоқ жазосига ва сургун қилинганлиги боис таълим, маданият, матбуот соҳаларида мутахассислар етишмаслиги юзага келганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мавзу юзасидан ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Совет ҳокимиятининг Туркистон-Ўзбекистон ССРдаги таълим сиёсати (1918-1941-йиллар) доирасида олиб борилган изланишлар давомида олинган илмий хулоса ва натижалар ҳамда таклифлардан:
1926-йил 7-декабрда Ўзбекистон ССР Халқ комиссарлари кенгашининг 46-сон қарорига ко֥ъра, шаҳарларда фаолият юритган 516 та мактаб ва 683 та мактабгача таълим муассасаларида бепул таълим бекор қилингани, ота-оналарнинг даромадларига кўра тоифаланган тўлов миқдорлари белгилангани ҳамда мактаблар ташкилотларга оталиққа берилгани, натижада давлат зиммасидаги таълим харажатлари қисман енгиллаштилганлигига оид материаллардан Ўзбекистон Републикаси Фанлар Академияси Тарих институтида бажарилган 2021-йил 15-апрелдаги № 03-05-сонли “Жадид.уз” электрон платформасини яратишдаги амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2024-йил 8-январдаги 3/1255-34-сон маълумотномаси). Аниқланган архив ҳужжатлари таълим тарихининг кам ўрганилган қисмини маълумотлар билан тўлдиришга хизмат қилади;
таълим тизимида амалга оширилган қатағон оқибатида 1933-йилдан бошлаб “синфий ёт унсур” айблови билан Ўзбекистон ССРдаги олий таълим талабаларининг 30 фоизи ўқишдан четлатилгани, 1929 – 1941-йилларда маориф соҳаси ходимларидан 420 киши миллатчиликда айбланиб, улардан 100 га яқини ўлим, қолганлари узоқ муддатли қамоқ жазосига ва сургун қилинганлиги боис таълим, маданият, матбуот соҳаларида мутахассислар етишмаслиги юзага келганлигига оид хулосалардан Ўзбекистон Републикаси Фанлар Академияси Тарих институтида бажарилган 2021-йил 15-апрелдаги № 03-05-сонли “Жадид.уз” электрон платформасини яратишдаги амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2024-йил 8-январдаги 3/1255-34-сон маълумотномаси). Натижаларнинг жорий қилиниши совет ҳукумати ҳукмронлиги йилларида маорифнинг ҳолати ва тарихини кенг оърганиш имкониятини яратган;
1927–1940-йилларда миллий мактаб ва мадрасалар тўлиқ ёпилиб, мулкдорларнинг мусодара қилинган уйлари, дала шийпонлар ва бошқа мослаштирилган биноларда 4838 та совет мактаблари очилгани, ўқитувчи ва ўқувчиларнинг мавсумий дала ишларига мунтазам жалб этилиши оқибатида аксарият битирувчиларнинг ўзлаштириш кўрсаткичлари қониқарсиз бўлганлигига оид хулосалардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Очиқ дарс” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон МТРК “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг 2022-йил 4-мартдаги 06-31-544-сон маълумотномаси). Тақдим этилган янги маълумотлар, тарихий манбалар ва илмий муомалага киритилмаган архив ҳужжатлари асосида Ўзбекистон ССРда совет ҳокимияти юритган таълим сиёсатининг асл моҳиятини ёритишда, телетомошабинларнинг ижтимоий тарих тўғрисидаги билимларини бойитишга хизмат қилганлиги билан аҳамиятлидир;
маъмурий буйруқбозлик асосида ташкил этилган 28 та олий ўқув юртлари русийзабон аҳоли эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда очилгани, миллий гуруҳлардаги асосий фанлар рус тилида ўқитилганлиги натижасида ўзбекларнинг улуши умумий талабалалар сонига нисбатан 5-6 баробар кам бўлганлиги, миллий манфаатлар инобатга олинмаганлигига оид материаллардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Очиқ дарс” кўрсатуви ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон МТРК “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг 2022-йил 4-мартдаги 06-31-544-сон маълумотномаси). Тақдим этилган янги маълумотлар, тарихий манбалар ва илмий муомалага киритилмаган архив ҳужжатлари асосида Ўзбекистон ССРда совет ҳокимияти юритган таълим сиёсатининг асл моҳиятини ёритишда, телетомошабинларнинг ижтимоий тарих тўғрисидаги билимларини бойитишга хизмат қилганлиги билан аҳамиятлидир.