Анарбоев Санжар Алишер ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертатсияси ҳимояси ҳақидаги эълон
Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Жигар эхинококкози рецидивининг омиллар таҳлили ва хирургик даволаш натижаларини яхшилаш йўллари”, 14.00.27 – Хирургия.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.PhD/Tib2299.
Илмий раҳбар: Курбаниязов Зафар Бабажанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертатсия бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Эшонходжаев Отабек Джураевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Абузер Дирикан, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Саратов давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертатсия йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади жарроҳлик тактикасини такомиллаштириш ва касаллик қайталанишини камайтиришнинг самарали усулларини ишлаб чиқиш орқали эхинококкоз даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қайталанишга қарши, шу жумладан миниинвазив аралашувлар орқали чора тадбирлар самардорлигини катта клиник материалда комплекс баҳолаш ўтказилган. Цистали жигар эхинококкози қайталанишининг патогенетик хос хусусиятлари аниқланган;
жигар ва қорин бўшлиги эхинококкози сабабли такрор операция ўтказган беморларнинг текширув ва даволаш таҳлили асосида қайталанган эхинококк кистаси жойлашувининг бирламчи киста соҳаси билан ўзаро бослиқлик частотаси ва боғлиқлик даражаси жигарнинг бирламчи ўчоқдан узоқдаги сегментларда қайталанган кисталар жойлашувининг нисбатан кўплиги аниқланган;
очиқ эхинококкэктомияларда апаразитарликка риоя қилиш, ҳамда атроф тўқималарда герминал элементлар тарқалишини олдини олиш имконини берувчи модификациялаштирилган пункцион игна ва қолдиқ бўшлиққа ишлов бериш қурилмаси каби жарроҳлик такомиллаштирилган;
радикал эхинококкэктомияда кавитацион ултратовушли диссектор аспираторнинг қўлланилиши бевосита ва кечки операциядан кейинги самарадорликка эришиш исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган экинококкози бўлган беморларни ташхислаш ва жарроҳлик даволашни яхшилаш бўйича илмий изланиш натижаларига кўра:
биринчи илмий янгилик: қайталанишга қарши, шу жумладан миниинвазив аралашувлар орқали чора тадбирлар самардорлигини катта клиник материалда комплекс баҳолаш ўтказилган. Цистали жигар эхинококкози қайталанишининг патогенетик хос хусусиятлари аниқлаштирилган. Эхинококкоз қайталаниши турли хавф омилларининг аҳамиятига баҳо берилган. Жигар эхинококкози қайталанишини олдини олиш бўйича янги тактик ва техник тавсиялар тавсия этилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ушбу янгиликнинг илмий аҳамияти шундан иборатки, кенг қамровли клиник таҳлиллар асосида касаллик қайталанишига қарши терапия чораларининг самарадорлигини ҳар томонлама баҳолаш, шу жумладан миниинвазив муолажалар натижаларини ўрганиш амалга оширилди. Жигар эхинококкози қайталанишининг патогенетик жиҳатлари диққат билан ўрганилди ва унинг пайдо бўлиш хавфини келтириб чиқарадиган турли омилларнинг аҳамияти таҳлил қилинди. Натижада жигар эхинококкози қайталанишининг олдини олиш бўйича янги тактик-техник тавсиялар ишлаб чиқилди. Таклиф этилган тавсиялар клиник натижаларни сезиларли даражада яхшилади ва ушбу касаллик билан оғриган беморларда қайталаниш даражасини пасайтирди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси хирургия бўлими (буйруқ №23, 27 январ 2024 й.) ва Булунғур тумани тиббиёт бирлашмаси хирургия бўлими (буйруқ №2-А, 23 январ 2024 й.) амалиётига татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини яхшилашга, операсиядан кейинги вақтини, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва даволанишнинг реабилитасия даврини камайтиришга имкон берган. Ижтимоий самарадорлиги: жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган эхинококкози билан оғриган беморларни ишга ва жамиятдаги фаол ҳаётга қайтиш, тиббий ёрдамдан қониқиши, умр кўриш давомийлигининг ошиши, ўлим ва ногиронликнинг камайиши имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган эхинококкози билан оғриган беморларни олиб бориш алгоритмини амалиётга татбиқ этиш натижасида беморларнинг стационар шароитида даволаниш даври қисқарган. Хулоса: Жигар ва қорин бўшлиғидан эхинококкэктомия операсиясини танлаб бажариш оқибатида, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 540000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 700000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: қаватлари орасида бирламчи локализацияда эхинококкоз қайталанишини юзага келтиришга қодир, яшаш қобилиятига эга протосколеклар мавжудлиги аниқланган фиброз капсуланинг морфологик тузилиши ўрганилган; жигар ва қорин бўшлиги эхинококкози сабабли такрор операция ўтказган беморларнинг текширув ва даволаш таҳлили асосида қайталанган эхинококк кистаси жойлашувининг бирламчи киста соҳаси билан ўзаро бослиқлик частотаси ва боғлиқлик даражаси ўрганилган; жигарнинг бирламчи ўчоқдан узоқдаги сегментларда қайталанган кисталар жойлашувининг нисбатан кўплиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: ушбу янгиликнинг илмий аҳамияти шундан иборатки, фиброз капсуланинг батафсил морфологик таҳлили ўтказилди, унинг ичида яшовчанлиги сақланган Протосколекслар топилди. Ушбу ҳолат касаллик қайталанишига потенциал хавф туғдиради. Жигар ва қорин бўшлиғи эхинококкози бўйича такрорий операцияларни ўтказган беморларни текшириш ва даволаш маълумотларини таҳлил қилиш асосида касаллик қайталаниши частотаси ва улар кистанинг дастлабки жойлашган жойи билан солиштирилди. Рецидив эхинококк кисталари кўпроқ жигарнинг узоқ сегментларида, асл жойлашган жойидан узоқда жойлашганлиги аниқланди. Ушбу янгиликнинг аҳамияти эхинококк кисталари қайталанишини олдини олиш ва даволашда янада самарали жарроҳлик стратегияларини ишлаб чиқишда муҳим таъсир кўрсатади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси хирургия бўлими (буйруқ №23, 27 январ 2024 й.) ва Булунғур тумани тиббиёт бирлашмаси хирургия бўлими (буйруқ №2-А, 23 январ 2024 й.) амалиётига татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши натижасида жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган эхинококкози билан оғриган беморларни даволаш натижалари яхшиланган. Ижтимоий самарадорлиги: ушбу янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги шундаки, жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган эхинококкози билан оғриган беморларда операциядан кейинги асоратларнинг камайиши ва оғриқ кузатилмаслиги ҳисобига беморлар ишга ва жамиятдаги фаол ҳаётга қайтиш, тиббий ёрдамдан қониқиши, умр кўриш давомийлигининг ошиши имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган эхинококкози хирургик давосида такомиллаштирилган усулни қўллаш оқибатида операциядан кейинги асоратлар частотаси 9,8% гача (р=0,045) камайган, операсия давомийлиги, реабилитасия даври, ҳамда стационар давонинг умумий муддатини қисқариши имконини берган. Хулоса: Жигар ва қорин бўшлиғи қайталанган эхинококкози билан оғриган беморларда операсиядан кейинги эрта асоратлар камайганлигини ҳисобга олиб, 1 нафар бемордан бюджет маблағларини 6400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 7200000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: очиқ эхинококкэктомияларда апаразитарликка риоя қилиш, ҳамда атроф тўқималарда герминал элементлар тарқалишини олдини олиш имконини берувчи модификациялаштирилган пункцион игна ва қолдиқ бўшлиққа ишлов бериш қурилмаси каби жарроҳлик асбоблари такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Модификациялаштирилган пункцион игна, ва қолдиқ бўшлиққа ишлов берувчи махус қурилма каби такомиллаштирилган жарроҳлик асбобларининг клиника амалиётида интеграсияси герминатив элементларнинг атроф тўқималарга юқиш хавфини камайтириш (2,5%) имконини берди. Бундан ташқари, интраоперацион асоратлар сони 1,5% гача, эрта операциядан кейинги даврда асоратланган беморлар сони эса 9,8% гача камайди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси хирургия бўлими (буйруқ №23, 27 январ 2024 й.) ва Булунғур тумани тиббиёт бирлашмаси хирургия бўлими (буйруқ №2-А, 23 январ 2024 й.) амалиётига татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши натижасида қайталанган жигар ва қорин бўшлиғи эхинококкози билан оғриган беморларни даволаш натижалари яхшиланган, беморлар реабилитасияси қисқарган. Ижтимоий самарадорлиги: ишлаб чиқилган ускуналарни амалиётга қўллаш оқибатида операция давомийлиги қисқарган, шунингдек операциядан кейинги даврда беморларда оғриқ кам кузатилган. Иқтисодий самарадорлиги: 1) беморларнинг стационарда бўлиш вақти камайган; 2) беморларда операциядан кейинги оғриқ кам кузатилганлиги ҳисобига оғриқ қолдирувчи дориларга эҳтиёж кам бўлган. Хулоса: Ишлаб чиқилган ускуналарни амалиётга татбиқ этиш натижасида операциядан кейинги реабилитация даври 5-7 кундан 3-4 кунгача қисқариш ҳисобига 1 нафар беморга бюджет маблағларини 640000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 790000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: радикал эхинококкэктомияда кавитацион ултратовушли диссектор аспираторнинг қўлланилиши бевосита ва кечки операциядан кейинги самарадорликка эришиш имконини бериши исботланган. Эхинококкознинг резидуал шакли бўлган беморлар тузилмасида бирламчи текширувида камчилик кузатилган беморлар асосий қисмни эгаллаши исботланган ва ушбу камчиликларга йўл қўймаслик учун паразитар кисталарнинг ўлчами, ҳамда жойлашувини ҳисобга оладиган диасностик алгоритм тавсия этилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Ултратовушли диссектор – аспиратор SONOCA 300 нинг қўлланилиши жигар эхинокозида замонавий радикал жарроҳлик усулларини бажариш (24,1%) имкониятларини кенгайтиради. Эхинококкознинг резидуал шакли бўлган беморлар гуруҳида, кузатилган ҳолатларнинг фақатгина ўндан бир қисмигина, бирламчи операция вақтида интраоперацион асоратлар, кистанинг қийин локализацияси, ҳамда беморлар умумий аҳволининг оғирлиги сабабли аниқланган барча кисталарни тўлиқ олиб ташлаш имкони бўлмаганлиги билан боғлиқ. УТТ, МСКТ, МР – холангиография, интраоперацион сонографиянинг қўлланилиши жигар эхинококкозини даволашнинг ҳам бирламчи, ҳам қайта босқичларида радикал аралашувлар сонини ошириш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд давлат тиббиёт университети кўп тармоқли клиникаси хирургия бўлими (буйруқ №23, 27 январ 2024 й.) ва Булунғур тумани тиббиёт бирлашмаси хирургия бўлими (буйруқ №2-А, 23 январ 2024 й.) амалиётига татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши натижасида қайталанган жигар ва қорин бўшлиғи эхинококкози билан оғриган беморларни даволаш натижалари яхшиланган, беморлар реабилитацияси қисқарган. Ижтимоий самарадорлиги: операция вақтида ултратовушли диссектор – аспиратор SONOCA 300 нинг қўлланилиши оқибатида радикал операцияларнинг фоизи 24,1%га ошди. Операциядан кейинги асоратлар миқдори 9,8% гача камайди. Операциядан кейинги узоқ даврдаги асоратлар, рецидивлар миқдори 1,9%га камайди. Иқтисодий самарадорлиги: 1) беморнинг шифохонадаги даври учун: беморнинг шифохонада қолиш муддатини 7 кундан 3 кунгача кунга қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори тахминан 210 минг сўмга камайтирган (рпм нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 76000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 150000 сўм дори воситалари сарфланади); реабилитация ҳаражатларини камайтирган (1 кунга ўртача реабилитация учун ишлатиладиган 35000 сўм дори воситалари сарфланади); 2) беморнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши, масалан беморнинг яшаш жойи бўйича поликлиникаларда) бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган. Хулоса: Қайталанган жигар ва қорин бўшлиғи эхинококкози билан оғриган беморларда радикал операцияларни қўллаш натижасида 1 нафар бемордан бюджет маблағларини 6400000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 7200000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
