Мамарозиқов Умиджон Бахтиёровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Ҳаплопҳйллум перфоратум Жусс., Жугланс региа Л. ва Аилантҳус алтиссима Милл. ўсимликлари экстрактлари асосида ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари ишлаб чиқиш”, 02.00.10 - Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/К82
Илмий раҳбар: Хидирова Назира Кудратовна, кимё фанлари номзоди, катта илмий ходим
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти,
DSc. 02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Нишанбаев Сабир Зарипбаевич, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим;  Маулянов Салихжон Алимжанович. кимё фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Биоорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади.
 Ҳаплопҳйллум перфоратум ўсимлигининг ер устки қисми, Жугланс региа ва Аилантҳус алтиссима баргларининг қуруқ экстрактлари кимёвий таркибини тадқиқ қилиш ҳамда улар асосида “яшил пестицидлар” яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ҳаплопҳйллум перфоратум, Жугланс региа ва Аилантҳус алтиссима ўсимликлари экстрактларини олишнинг муқобил шароитлари топилган ҳамда уларнинг кимёвий таркиби ГХ/МС, ЮССХ усулларида аниқланган, натижада 90 та модда идентификация қилинган, шулардан 63 таси бу ўсимликларда биринчи бор аниқланган, 12 та модда индивидуал ҳолда ажратиб олинган, уларнинг тузилишлари физик-кимёвий усулларда исботланган;
Жугланс региа ва Аилантҳус алтиссима ўсимлиги баргларидан ажратиб олинган қуруқ экстрактлар таркиби ГХ/МС усулида ўрганилган, мос равишда 27 та ҳамда 23 та модда идентификация қилинган, улардан 23 ва 13 таси бу ўсимликлар таркибида биринчи маротаба аниқланган;
Ҳаплопҳйллум перфоратум ўсимлигининг ер устки қисми қуруқ экстракти олиш усулининг мақобил шароитлари (майдалик даражаси, ҳарорат, давомийлик, гидромодул) тақдид қилинган ва унинг қулай шароитлари хомашёни 2-4 мм ўлчамда майдалаш, 35˚C, 3 маротаба, 1:8 гидромодулда, 6 соат давомида этил спирти билан экстракция қилиш эканлиги аниқланган;
биринчи маротаба стандартлаштирилган  Ҳаплопҳйллум перфоратум Л. ўсимлигининг ер устки қисми экстаракти асосида шартли равишда “Хаплоцид” деб номланган  инсектицид восита яратилган ва Ўзбекистон Республикаси патенти билан ҳимояланган;
 Жугланс региа ўсимлигидан олинган экстрактлар экстрагент сифатида ишлатилган этил спиртининг консентрациясига боғлиқ равишда гербицидлик ҳамда инсектицидлик фаолликларни намоён қилиши аниқланган, бу улар таркибидаги юглон ва нафталиннинг миқдори билан тушунтирилган, натижада 40%-ли спиртда олинган қуруқ экстрактнинг 1%-ли сувли эмулсияси бир йиллик бегона ўтларга қарши қўллаш учун биогербицид восита сифатида тавсия қилинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ҳаплопҳйллум перфоратум Жусс., Жугланс региа Л. ва Аилантҳус алтиссима Милл. ўсимликлари экстрактлари асосида ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқотларнинг натижалари асосида:
Ҳаплопҳйллум перфоратум ўсимлигининг ер устки қисми экстрактидан маҳаллий ўсимликларни зараркунанда ҳашаротлардан ҳимоя қилиш воситасига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк марказининг ихтирога патенти олинган (№ ИАП 06610. 2021 й.). Натижада янги маҳаллий ўсимлик экстрактлари асосида экологик тоза, самарали биоинсектицид яратиш имконини берган;
Жугланс региа ўсимлиги баргларидан ажратиб олинган этанолли экстрактнинг сувли эмулсияси асосида бир йиллик бегона ўтларга қарши гербицидлик фаолликка эга восита учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк марказининг ихтирога патенти олинган (№ ИАП 06871. 2022 й.). Натижада янги маҳаллий ўсимлик экстрактлари асосида янги, самарали биогербицид яратиш имконини берган;
Ҳаплопҳйллум перфоратум ўсимлигининг ер устки қисми қуруқ экстракти- “Хаплоцид”нинг 1%-ли сувли эмулсияси учун ташкилот стандарти ишлаб чиқилган  ва тегишли ташкилотлар томонидан тасдиқланган(Ц 05535440-47:2022). Натижада маҳаллий биопестицидлар ассортиментини кенгайтириш имконини берган.