Бектурсинова Айсултан Марат қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Олим-филологнинг профессионал лингвистик сифатидаги сиймоси (М.М. Бахтин ва Ю.М. Лотманнинг идиодискурслари асосида)”, 10.00.04 – Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.1.PhD/Fil3092.
Илмий раҳбар: Шереметева Анна Геннадевна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Ашурова Дилором Умаровна, филология фанлари доктори, профессор; Ворозҳбитова Александра Анатолевна, филология фанлари доктори, профессор (Сочи давлат университети).
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади М.М Бахтин ва Ю.М. Лотман идиодискурслар материали асосида олим-филологнинг профессионал лингвистик шахсига хос икки турнинг инвариант ядроси ва индивидуал хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
олим-филолог томонидан ўқилган матнлар унинг онгида сўзлар ва конструкциялар кўринишида мустаҳкамланиши, муаллиф улардан ўз матнида фойдаланиши ёки уларни ўзининг асл матнига мазмунан боғлаган ҳолда уларнинг турли хил вариантларига мурожаат қилиши ҳамда бу унинг профессионал лингвистик шахсига ҳам таъсир қилиши асосланган;
М.М. Бахтиннинг илмий ишларига хос мазмуний-семантик жиҳатлари ва унинг ўзига хос идиодискурсида филолог ўз илмий матнларини катта мазмуний қисмларга бўлиши билан бошқа олим-филололардан ажралиб туриши, бунинг натижасида эса унинг ишида таҳлилга тортилган умумий тушунчанинг бутун матнда сақлаб қолиниши далилланган;
Ю.М. Лотман қаламига мансуб илмий матнларнинг идиодискурсида олим-филолог томонидан қўлланилган усул ва услублар тематик таҳлилнинг классик Аристотел типини ўзида мужассам этган “тадқиқот обектидан” бошланган ҳаракатни ифодалаши ҳамда унинг ўқувчига ўрганилаётган обектнинг ривожланиш хронологиясини кузатиш имконини берадиган матн бўлинишининг икки ёки уч даражасидан фойдаланиши исботланган;
икки профессионал тилшунослик шахси Ю.М. Бахтин ва М.М. Лотманнинг қиёсий модели ишлаб чиқилган, идиодискурс ва касбий лингвистик шахс типологиясига қўшимча бўлиб хизмат қилувчи умумий ва хусусий компонентлар аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. М.М. Бахтин ва Ю.М. Лотманнинг идиодискурси материали асосида олим-филологнинг профессионал лингвистик шахсини ўрганиш жараёнида олинган тадқиқот натижалари асосида:
М.М. Бахтин ва Ю.М. Лотманнинг идиодискурсларидаги матнни бошқа матнлар билан ўзаро таъсирда ўрганиш обекти сифатида таҳлилга тортиш, воқеаларнинг хронологик ривожланишига асосланган матннинг таркибий тузилиши каби умумий лингвориторик хусусиятларни, шунингдек, М. М. Бахтинга хос антитеза билан боғлиқ бўлган баҳолаш ҳолати, бадиий ифода воситаларининг катта концентрацияси ҳамда Ю.М. Лотмандаги фикрни ўртага ташлаш ҳолати каби фарқли жиҳатларига оид хулосалардан Ўзбекистонда рус тилини ва умумтаълим фанларни рус тилида ўқитиш сифатини оширишга қаратилган “Класс!” лойиҳасида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси мактабгача ва мактаб таълими вазирлигининг 2023-йил 14-декабрдаги 01-01/9-5256-сон маълумотномаси). Натижада таълим-тарбия жараёнида ёзувчи ва шоирлар ҳаёти ва ижодини ўрганиш имкониятларининг кўлами кенгайтирилиб, тил ўқитишда юқори натижаларга эришилган;
М.М. Бахтиннинг илмий ишларига хос мазмуний-семантик жиҳатлари ва унинг ўзига хос идиодискурсида филолог ўз илмий матнларини катта мазмуний қисмларга бўлиши билан бошқа олим-филололардан ажралиб туриши, бунинг натижасида эса унинг ишида таҳлилга тортилган умумий тушунчанинг бутун матнда сақлаб қолинишига оид хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси Рус маданият марказининг рус тили курси дастурини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Рус маданият марказининг 2023-йил 7-сентябрдаги 06-03-сон маълумотномаси). Натижада, рус тили курси тингловчиларининг рус тилини ўқитиш бўйича малака ва кўникмаси сезиларли даражада ошишига эришилган;
Ю.М. Лотман қаламига мансуб илмий матнларнинг идиодискурсида олим-филолог томонидан қўлланилган усул ва услублар тематик таҳлилнинг классик Аристотел типини ўзида мужассам этган “тадқиқот обектидан” бошланган ҳаракатни ифодалаши ҳамда унинг ўқувчига ўрганилаётган обектнинг ривожланиш хронологиясини кузатиш имконини берадиган матн бўлинишининг икки ёки уч даражасидан фойдаланишига оид хулосалардан Бердақ Миллий музейида илмий манбалар таҳлилига бағишланган илмий анжуманларни ўтказишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият Вазирлигининг 2023-йил 4-декабрдаги 2-03/759-сон маълумотномаси). Натижада, илмий анжуманларда иштирок этган шоирлар, ёзувчилар ва олимларнинг филолог-олимларга хос профессионал лингвистик шахс, уларнинг идиодискурси борасидаги билимларини такомиллаштиришга эришилган;
олим-филолог томонидан ўқилган матнлар унинг онгида сўзлар ва конструкциялар кўринишида мустаҳкамланиши, муаллиф улардан ўз матнида фойдаланиши ёки уларни ўзининг асл матнига мазмунан боғлаган ҳолда уларнинг турли хил вариантларига мурожаат қилиши ҳамда бу унинг профессионал лингвистик шахсига ҳам таъсир қилишига оид хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг “Наука из образование” ва “Хабар” кўрсатувларининг ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2023-йил 13-сентябрдаги 05-22/459-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур кўрсатувларда тилшуносликнинг долзарб муаммоларини ёритиш орқали томошабинларнинг ушбу соҳадаги дунёқарашини кенгайтиришга хизмат қилган.