Тургунбоев Фарход Юсупжановичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Гафний ёки цирконий атомлари ва пардаларини металл-барий ва металл-кислород-барий системаларининг эмиссион  хоссаларига таъсири», 01.04.04–Физик электроника (физика-математика фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/FM22.

Илмий раҳбар: Турсунметов Камилжан Ахметович, физика-математика фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.30.05.2018.FM./T.65.01 рақамли бир марталик илмий кенгаш.

Расмий оппонентлар: Умирзаков Болтахужа Ерматович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Исаханов Зийнабиддин Абилпайзиевич, физика-математика фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: термокатодлардан кўп сонли электрон нурини олишга имкон берувчи антиэмиссион материалларни яратиш, уларнинг юпқа қатламли пардаларининг эмиссион хусусиятлари ва термостабиллигини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

оксидланган Ti, Zr, Hf ларнинг Ва атомлари оқимидаги термоэлектрон эмиссияси асосида антиэмиссион материалларига қўйилган талабларга Zr ва Hf лар жавоб бериши аниқланган;

Zr, Hf ҳамда Ti юзаларида Ва атомларининг адсорбцияси асосида Hf-Ва тизими учун чиқиш ишини Ва концентрациясига боғлиқлигининг экспериментал ва назарий ифодалари аниқланган;

Zr пардаларининг антиэмиссион қоплама сифатида металл-ғовак термокатодлари учун қўллаш мумкинлиги ҳамда Hf, Zr  атомларининг  W(110)  юзасидан буғланиш тезлигининг ҳароратга боғлиқлиги аниқланган;

Zr атомлари пардаларининг W(110)-Ва ва W(110)-О-Ва тизимида антиэмиссион парда сифатида шаклланиш жараёнида пардаларнинг қалинлиги 4-5 моноқатламлар бўлгандагина кислороднинг Ва адсорбциясига таъсири бўлмаслиги аниқланган;

Ва-компоненталарнинг Мо юзаси бўйлаб миграция узунлигини ҳароратга ва кислород босимига боғлиқлик қонунияти экспериментал аниқланган;

металл-ғовак катод асоси – W-губканинг юза хусусиятлари юқори температураларда (≤2000 К) давомий қиздириш унинг юзасидаги ғоваклар беркилишига, бу эса металл-ғовак катодларнинг ишдан чиқишига олиб келиши аниқланган;

илк бор СsСl шимдирилган металл-ғовак тизимининг термоэлектрон эмиссиясини кузатилган ва уни 1100 К кичик ҳароратда термокатод сифатида қўллаш мумкинлиги аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Антиэмиссион материалларни аниқлаш, уларнинг стабил ишлаш физикавий шарт-шароитларини аниқлаш тадқиқоти асосида:

қийин эрийдиган металларнинг (W, Nb, Hf, Zr ва Ti) юзасини кислород атмосферасида эффектив тозалаш технологиясининг самарали бўлиши ҳамда юпқа металл пардаларнинг структураси ва термобарқарорлиги «FOTON» акциядорлик жамиятида материаллар юзасини тозалашда, шунингдек кўп қатламли плёнкалар =осил қилишда қўлланилган («ЎЗЭЛТЕХСАНОАТ» акциядорлик компаниясининг 2018 йилдаги 19 сентябрдаги 02-2017-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш кўп қатламли плёнкалар системасининг структураси ва термобарқарорлигини назорат қилиш имконини берган;

қийин эрийдиган металлар юзасини нисбатан қисқа муддатда қислород атмосферасида оксидлаб тозалаш самарали усули, юпқа пардаларнинг структурасини шаклланиши ва термик барқарорлиги ва CsCl шимдирилган Cs манбаларини бир вақтда термокатод сифатида қўллаш усуллари Ф2-ФА-Ф161 рақамли «Эркин юпқа пленкалар (Al, Cu, Ag, ва Cu-Si) ва массив кристаллар (W, WOn, TiN, CdTe ва SiO2) юзасида ион имплантацияси усули билан ҳосил қилинган наноўлчамли гетероструктураларнинг шаклланиш механизмлари ва уларнинг физик-кимёвий хоссаларини ўрганиш» ва ОТ-Ф3-13 рақамли «Кремний–силицид–металл эркин кўпқатламли наноплёнкали структураларнинг шаклланиш механизмлари ва уларнинг электрон ва кристалл структураларини ўрганиш» мавзусидаги илмий лойиҳаларда юза сифатини яхшилашда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 6 августдаги 2/1255-2070-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш тизимларнинг сифатини яхшилаш, пардалар структураси ва юпқа пардаларнинг мукаммаллик даражасини назорат қилиш имконини берган.