Базарбаева Албина Мингалиевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Рангни ифодаловчи лексика олам ҳақидаги билимларни интерпретация қилиш воситаси сифатида”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/Fil333.
Илмий маслаҳатчи: Сиддикова Ирода Абдузухуровна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.27.01.
Расмий оппонентлар: Раҳимов Ғанишер Худойқулович, филология фанлари  доктори, профессор; Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Ким Наталя Декхеновна, филология фанлари  доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади олам ҳақидаги тасаввурларни идрок этиш асоси сифатида “CОЛОУР” консептининг когнитив-дискурсив моделлари ва механизмларини аниқлаш призмаси орқали рангни ифодаловчи инглиз лексикаси интерпретацияси негизида билимларни шакллантиришнинг когнитив жиҳатларини очиб беришдан иборат.   
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
контекстли модификация ва улар семантикасининг кенгайиши натижасида инглиз ранг англатувчиларининг шаклланишига таъсир қилувчи лингвистик ва экстралингвистик потенсиаллар аниқланган;
консептуал-дериватив таҳлил орқали инглиз тилидаги ранг-тусларини билдирувчи сўзлар, иборалар ва семантик ҳосилаларда ифодаланган турли лингвистик тузилмаларнинг лексик бирликлари маъносини шакллантирувчи фикрлаш моделлари ва механизмлари очиб берилган;
когнитив метонимия ранг ифодаларини яратишнинг универсал воситаси эканлиги ва тусларни узатувчи семантик ҳосилаларнинг тўлиқ интерпретацияси, шунингдек,   окказионал номлар когнитив-дискурсив таҳлил орқали “бирикиш”, “тугатиш” ва “ривожланиш” механизмларининг таъсири билан боғлиқлиги исботланган;
инглиз тилидаги фразеологик бирликларнинг қийматга йўналтирилган тавсифи, шунингдек, “CОЛОУР” консептини обективлаштириш воситалари очиб берилган, бу “CОЛОУР” консепти материали асосида ранг ифодаловчи компонентига эга фразеологик бирликларни ҳар томонлама ўрганиш орқали лингвомаданий парадигма доирасида этник-маданий таққослаш учун эталон сифатида хизмат қилиши аниқланган;
соматик, фазовий ва консептуал узвийлик ёрдамида маданиятнинг ядровий коди ҳисобланувчи дериватология, фразеология, семасиология ва стилистика ёрдамида ифодаланган маданиятнинг яхлит ранг коди когнитив моделлаштириш усуллари негизида далилланган;
ранг лексемалари функсионал юкламаси матнда маъноларни қуришга, инглиз тилидаги матнда маълумотни ифодалашда хулоса чиқаришнинг когнитив операциясини ўзгартиришга қаратилган асос сифатида, субектив боғлиқ бўлган когнитив-коннотатив механизм ёрдамида ҳамда сарлавҳа ва бадиий асарнинг консептуал-интерпретация тузилишини когнитив-стилистик таҳлил қилиш орқали адресатга коммуникатив-прагматик таъсир кўрсатишнинг ўзига хос хусусиятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Олам ҳақидаги билимларни изоҳлаш воситаси сифатида ранг ифодаловчи лексиканинг мураккаб табиати, серқирра хусусиятларини ўрганиш натижаларидан келиб чиққан назарий тушунчалар ва амалий хулосалар асосида:
контекстли модификация ва улар семантикасининг кенгайиши натижасида инглиз ранг англатувчиларининг шаклланишига таъсир қилувчи лингвистик ва экстралингвистик потенсиаллар когнитив-консептуал таҳлил асосида аниқланганига оид назарий хулосалардан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетида АҚШ Давлат департаменти ва АҚШнинг Ўзбекистондаги элчихонаси кўмагида амалга оширилган СУЗ80021ГР3106 “Тҳе Энглиш Аccесс Миcросчоларшип Програм” мавзусидаги амалий лойиҳада самарали фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2024-йил 28-майдаги 01/308-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган виртуал ресурслар (электрон дарсликлар, ўқув қўлланмалар, маъруза матнлари) мазмунини бойитишга эришилган;
консептуал-дериватив таҳлил орқали инглиз тилидаги ранг-тусларини билдирувчи сўзлар, иборалар ва семантик ҳосилаларда ифодаланган турли лингвистик тузилмаларнинг лексик бирликлари маъносини шакллантирувчи фикрлаш моделлари ва механизмлари очиб берилганига оид натижаларидан Хубей иқтисодиёт ва бизнес университети Чет тиллари факултетида амалга оширилган “Тилшуносликда когнитив фан” 0311-87328922 рақамли амалий лойиҳада фойдаланилган (Хубей иқтисодиёт ва бизнес университети Чет тиллари факултетининг 2023-йил 26-декабрдаги 0311-87653-сон маълумотномаси). Натижада когнитив тилшунослик ҳақида мулоҳазалар такомиллаштирилиб, лингвистик онг орқали дунёни билиш механизмлари ишлаб чиқилган;
когнитив метонимия ранг ифодаларини яратишнинг универсал воситаси эканлиги ва тусларни узатувчи семантик ҳосилаларнинг тўлиқ интерпретацияси, шунингдек,   окказионал номлар когнитив-дискурсив таҳлил орқали “бирикиш”, “тугатиш” ва “ривожланиш” механизмларининг таъсири билан боғлиқлиги исботланганига доир илмий хулосалардан Тяншуй Нормал университетининг 0938-8364627 рақамли “Консептуал метонимиянинг нутқ таҳлили” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (Хитой Халқ Республикаси Тяншуй Нормал университети Чет тиллар факултетининг 2023-йил 14-декабрдаги 0938-8364627-сон маълумотномаси). Натижада тилшунослик университетлари учун магистратура дастури ва чет тилларни ўқитиш методикаси асосида ўқув модуллари ишлаб чиқилган;
инглиз тилидаги фразеологик бирликларнинг қийматга йўналтирилган тавсифи, шунингдек, “CОЛОУР” консептини обективлаштириш воситалари очиб берилган, бу “CОЛОУР” консепти материали асосида ранг ифодаловчи компонентига эга фразеологик бирликларни ҳар томонлама ўрганиш орқали лингвомаданий парадигма доирасида этник-маданий таққослаш учун эталон сифатида хизмат қилиши аниқлангани борасидаги амалий тавсия ва таклифлардан Лешан Нормал университетининг 0833-2276393 рақамли “Хитой ва инглиз тилларида фанлараро адабий қадрлашни ўргатиш” мавзусидаги лойиҳасида самарали фойдаланилган (Хитой Халқ Республикаси Лешан Нормал университети Адабиёт бўлимининг 2023-йил 18-декабрдаги 0833-2276393-сон маълумотномаси). Натижада инглиз тилини ўрганаётган талабаларнинг адабий асарларни шарҳлаш, маданиятлараро мулоқот нуқтайи назаридан баҳолаш қобилиятини  ривожлантиришга хизмат қилган;
соматик, фазовий ва консептуал узвийлик ёрдамида маданиятнинг ядровий коди ҳисобланувчи дериватология, фразеология, семасиология ва стилистика ёрдамида ифодаланган маданиятнинг яхлит ранг коди когнитив моделлаштириш усуллари негизида далиллангани хусусидаги илмий хулосалардан 2022-йил 11-12-августда Буюк Британиядаги Норвич Тил таълими институтида ўтказилган “Олий таълим сифатини таъминлаш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш” мавзусидаги халқаро семинарда ҳамда “Чет тилларни ўқитиш бўйича мултимедиа ахборот технологиялари асосида ўқув дастурлари ва материалларни ишлаб чиқиш ҳамда чоп этиш” номли лойиҳада фойдаланилган (Буюк Британиянинг Норвич шаҳридаги Тил таълими институтининг 2022-йил 8-ноябрдаги маълумотномаси). Натижада “Тилшуносликда рангни ўрганиш муаммоси” мавзусида ўтказилган семинар-тренинглар халқаро семинар ва лойиҳа мазмунини янги назарий қарашлар билан бойитишга хизмат қилган;
ранг лексемалари функсионал юкламаси матнда маъноларни қуришга, инглиз тилидаги матнда маълумотни ифодалашда хулоса чиқаришнинг когнитив операциясини ўзгартиришга қаратилган асос сифатида, субектив боғлиқ бўлган когнитив-коннотатив механизм ёрдамида ҳамда сарлавҳа ва бадиий асарнинг консептуал-интерпретация тузилишини когнитив-стилистик таҳлил қилиш орқали адресатга коммуникатив-прагматик таъсир кўрсатишнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги қарашлар таҳлили асосида эришилган хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Миллий телерадиокомпаниясининг “Ёшлар” телеканалида “Энглиш wитҳ “Ёшлар” ва “Оқшомга қадар” теледастурларини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” ДУКнинг 2024-йил 12-февралдаги 14-05-24-сон маълумотномаси). Натижада мулоҳазалар теледастурлар ссенарийларини илмий, маданий-маърифий мазмун билан бойитишга хизмат қилган.