Жадигерова Мырзагул Сарсенбаевнанинг
Фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кучсиз шўрланган майдонларда оқбош карам (Brassica capitata Lizg.) нав намуналарини танлаш ва етиштириш технологиясини такомиллаштириш (Қорақалпоғистон шароитида)”, 06.01.06 – Сабзавотчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3.PhD/Qx1199.
Илмий раҳбар: Шокиров Алишер Жўрабоевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоғистон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc05/29.04.2022.Qx.13.04.
Расмий оппонентлар: Адилов Махсуд Мирваситович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бўстонов Зокиржон Тажибаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарканд ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қорақалпоғистон Республикасининг кучсиз шўрланган майдонларида етиштириш учун оқбош карам нав намуналарини танлаш, мақбул экиш муддатлари ва схемаларини тадқиқ қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор, Қорақалпоғистон Республикаси кучсиз шўрланган тупроқлари шароитида оқбош карам нав намуналари комплекс ўрганилиб, морфологик (карамбошининг зичлиги, йириклиги) ва қимматли хўжалик белгилари (эртапишарлиги, ҳосилдорлиги, шўрланишга чидамлилиги) бўйича ижобий баҳоланган;
кучсиз шўрланган майдонларда синалган оқбош карам нав намуналари ичидан “Навруз”, “Ташкентская 10” навлари, “Фреско F1”, “Магнус F1” дурагайлари истиқболли сифатида ажратилган;
оқбош карамнинг эртапишар “Навруз” нави учун 10 апрел (56,2 т/га), “Магнус F1” дурагайи – 30 март (57,5 т/га), ўртапишар “Ташкентская 10” нави – 20 апрел (56,7 т/га) ва “Фреско F1” дурагайи учун 20 апрел (65,7 т/га) энг мақбул экиш муддати эканлиги аниқланган;
кучсиз шўрланган майдонларда оқбош карамдан юқори товарбоп ҳосил етиштириш учун эртапишар “Навруз” навини 70х30 см схемада (51,9 т/га), “Магнус F1” дурагайи – 60 х30 см (58,3 т/га), ўртапишар “Ташкентская 10” нави – 70х40 см (54,8 т/га) ва “Фреско F1” дурагайини 70х40 см схемада (57,5 т/га) экиш мақбуллиги илмий асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қорақалпоғистон Республикасининг кучсиз шўрланган майдонларда оқбош карам нав намуналарини танлаш ва етиштириш технологиясини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқотлар асосида:
“Кучсиз шўрланган майдонларда оқбош карам етиштириш бўйича агротехнологик карта” ва “Эртаги муддатда оқбош карам нав ва дурагайларини етиштириш” номли тавсияномалар ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 11-январдаги 01/01-65-сонли маълумотномаси). Ушбу тавсиянома деҳқон, фермер хўжаликлари ва томорқа ер эгаларига оқбош карам етиштиришда амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
кучсиз шўрланган майдонларда етиштириш учун оқбош карам нав намуналарни танлаш ишланмаси Нукус тумани “Azatbek-Elbek” фермер хўжалигида 0,3 гектар майдонга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 11-январдаги 01/01-65-сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида “Навруз” навидан 53,0 т/га, “Ташкентская 10” навидан 50,0 т/га, “Магнус F1” навидан 62,0 т/га, “Фреско F1” 64,0 т/га ҳосил олинган, нав намуналаридан олинган соф даромад 70-102 млн.сўм, рентабеллик 127-176 % ни ташкил этган;
кучсиз шўрланган тупроқ-иқлим шароитида оқбош карам нав ва дурагайларини маъқбул экиш муддатларини ўрганиш ишланмаси Нукус тумани “ASAL” фермер хўжалигида 0,2 гектар майдонга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024-йил 11-январдаги 01/01-65-сонли маълумотномаси). Натижада оқбош карам навларини мақбул экиш муддатларида экиб етиштирилганда “Навруз” навидан 63,2 т/га, “Ташкентская 10” навидан 63,0 т/га, “Магнус F1” навидан 61,8 т/га, “Фреско F1” 81,7 т/га ҳосил олинган. Нав намуналарининг рентабеллик кўрсаткичи назорат вариантга нисбатан 48-95 % га юқори бўлган;
кучсиз шўрланган майдонларда оқбош карамнинг нав ва дурагайларини экиш схемасини ҳосилдорликка таъсири ишланмаси Нукус тумани “ALAKO‘Z” фермер хўжалигида 0,2 гектар майдонга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2024 йил 11 январдаги 01/01-65-сонли маълумотномаси). Натижада оқбош карам навларини қулай экиш схемаларда экилганда ҳосилдорлик “Навруз” навидан 68,4 т/га, “Ташкентская 10” навидан 67,0 т/га, “Магнус F1” навидан 72,2 т/га, “Фреско F1” 77,1 т/га рентабеллик даражаси 168-180 % ни ташкил этган.