Назарова Дилноза Эралиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тошкент шаҳри музейлари: шаклланиши, ривожи ва музейлаштириш тамойиллари», 07.00.01 - Ўзбекистон тарихи, 17.00.06 - Музейшунослик. Тарихий-маданий обектларни консервация қилиш, таъмирлаш ва сақлаш.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Фалсафа доктори (PhD) диссертация мавзуси Олий аттестация комиссиясида B2022.1.PhD/ Tar. 70.03 рақам билан роʻйхатга олинган.
Илмий раҳбар: Исмаилова Жаннат Ҳамидовна тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон тарихи давлат музейи ҳузуридаги илмий даража берувчи PhD.02/09.07.2020.Tar.70.03. рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Давлатова Саодат Тиловбердиевна тарих фанлар доктори (DSc), доцент; Хатамова Раʼно Зафаржон қизи тарих фанлари боʻйича фалсафа доктори(PhD).
Етакчи ташкилот: Чирчиқ давлат педагогика университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Тошкент шаҳридаги музейлар тарихини (1876-2023 й) очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: Тошкент шаҳри музейларининг ташкилий фаолияти тадрижи: шаклланиш босқичида:1875-1917-й.й.да 2 та музей «Тошкент музейи» ва «С.П. Завериннинг Туркистон махсулотлари намуналарининг савдо музейи»; ривожланиш босқичида: 1917-1990-й.й.да 19 та музей: улардан 8 таси давлат музейлари,10 таси уй музейлари, 1 та муассаса музейлари; такомиллашув босқичида: 1991-2024-й.й.да музейшуносликни икки босқичли дастур асосида 1991-2016-й.й.да музейларнинг моддий-техник базасининг такомиллашуви 6 та музей; 2016-2024-й.й.да экспонатларни иденфикация қилиниши, Давлат музей каталогини (госкаталог.уз) шакиллантириш 16 та музей фаолияти асосида очиб берилган;
Тошкент шаҳридаги 5 та музей (В.И. Ленин марказий музейининг Тошкент филиали, СССР Халқлар дўстлиги музейи, Ю. Фучук музейи, Комсомол музейи, Осори атиқалар музейи) нинг фаолиятини алоҳида давом эттиришга эҳтиёж йўқлиги сабабли тугатилганлиги, уларнинг фондларини 1992-йилда ўзбек халқи тарихига оид мавзулаштирилган экспозицияларни қайта ташкил этиш мақсадида Ўзбекистон тарихи давлат музейи фондига қўшилганлиги далилланган;
Тошкент шаҳрида 1980 йилдан ташкил этила бошлаган 14 та уй музейлари ихтисослик йўналиши фаолиятлари (адабиёт, санъат-рақс, рассомчилик, мусиқа) бўйича ўрганишда уй музей фонд топилмалари (шахсий хужжатлари, қўлёзмалари, хат ёзишмалари, фотосуратлар, хусусий коллекциялар, асарлар ва кийим-кечаклар) бир шахс фаолиятини мукаммал ўрганадиган, бир-бирини такрорламайдиган артефактлар асосида шакллантирилганлиги асослаб берилган;
Ўзбекистонда нодавлат ва хусусий музейларининг ривожланиши сўнгги беш йилда юқори босқичга кўтарилганлиги, мавжуд бешта хусусий музейларнинг барчаси Тошкент шаҳрига тўғри келиши, хусусий музейларни кўпроқ ташкил этиш махаллий ва хорижий сайёҳлар салмоғининг ортишига олиб келиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. ХИХ аср иккинчи ярмидан ҳозирги кунга қадар Тошкент шаҳри музейлари: шаклланиши, ривожи ва музейлаштириш тамойиллари мавзусига оид ишлаб чиқилган илмий хулосалар ва таклифлар асосида:
Тошкент шаҳридаги В.И. Ленин марказий музейининг Тошкент филиали, СССР Халқлар дўстлиги музейи, Ю. Фучук музейи, Комсомол музейи, Осори атиқалар музейининг фаолиятини алоҳида давом эттиришга эҳтиёж йўқлиги сабабли тугатилганлиги, уларнинг фондларини 1992-йилда ўзбек халқи тарихига оид мавзулаштирилган экспозицияларни қайта ташкил этиш мақсадида Ўзбекистон тарихи давлат музейи фондига қўшилганлигига оид материаллардан Ўзбекистон тарихи давлат музейи фаолиятини шакллантиришда фойдаланилган. (Ўзбекистон Фанлар академиясининг 2023-йил 27-феврал №3/1255-388-сонли маълумотномаси). Илмий натижаларнинг жорий қилиниши тарихий-маданий ёдгорликлар тарихини оʻрганишга, ёш авлодни маданий меъросга ҳурмат руҳида тарбиялашга ёрдам бермоқда;
Тошкент шаҳри музейларининг ташкилий фаолияти тадрижи: шаклланиш босқичида:1875-1917-й.й.да 2 та музей «Тошкент музейи» ва «С.П. Завериннинг Туркистон махсулотлари намуналарининг савдо музейи»; ривожланиш босқичида: 1917-1990-й.й.да 19 та музей: улардан 8 таси давлат музейлари,10 таси уй музейлари, 1 та муассаса музейлари; такомиллашув босқичида: 1991-2024-й.й.да музейшуносликни икки босқичли дастур асосида 1991-2016-й.й.да музейларнинг моддий-техник базасининг такомиллашуви 6 та музей; 2016-2024-й.й.да экспонатларни иденфикация қилиниши, Давлат музей каталогини (госкаталог.уз) шакиллантириш 16 та музей фаолиятига оид манбалардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалида 2021-йил 17-мартда эфирга узатилган “Очиқ дарс” кўрсатувининг ссенарийсини ишлаб чиқишда фойдаланилган. (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2022-йил 8-февралдаги 06-28-217-сонли маълумотномаси). Натижада музейларнинг вужудга келиши, ривожланиш ва тарихий босқичлари, шахсий коллекционерлар томонидан ташкил қилинган нодавлат музейлар аҳамиятига оид маълумотлар телетомошабинлар тасаввурларини кенгайтиришга хизмат қилган.
Тошкент шаҳрида 1980 йилдан ташкил этила бошлаган 14 та уй музейлари ихтисослик йўналиши фаолиятлари (адабиёт, санъат-рақс, рассомчилик, мусиқа) бўйича ўрганишда уй музей фонд топилмалари (шахсий хужжатлари, қўлёзмалари, хат ёзишмалари, фотосуратлар, хусусий коллекциялар, асарлар ва кийим-кечаклар) бир шахс фаолиятини мукаммал ўрганадиган, бир-бирини такрорламайдиган артефактлар асосида шакллантирилганлигига оид материаллардан Ўзбекистон тарихи давлат музейи фаолиятини шакллантиришда фойдаланилган. (Ўзбекистон Фанлар академиясининг 2023-йил 27-феврал №3/1255-388-сонли маълумотномаси). Илмий натижаларнинг жорий қилиниши Тошкент шаҳридаги уй музейларини ўрганишга, музей ташрифчиларини тарихимизга қизиқишини ортишига хизмат қилади.
Ўзбекистонда нодавлат ва хусусий музейларининг ривожланиши сўнгги беш йилда юқори босқичга кўтарилганлиги, мавжуд бешта хусусий музейларнинг барчаси Тошкент шаҳрига тўғри келиши, хусусий музейларни кўпроқ ташкил этиш махаллий ва хорижий сайёҳлар салмоғининг ортишига олиб келганлиги тўгрисидаги натижалардан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Қатағон қурбонлари хотираси давлат музейида фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Қатағон қурбонлари хотираси музейининг 2023-йил 8-февралдаги 27-сонли маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши, тақдим этилган архив ҳужжатлари ва фото нусхалар орқали музей фондини бойитиш имконига эришилган.