Бахриддинов Фаёзиддин Бахриддиновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбекистон шароитида швиц зотли сигирларнинг селекция ва маҳсулдорлик сифатларини оширишнинг илмий асослари ҳамда амалий усуллари”, 06.02.03– Хусусий зоотехния. Чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш технологияси (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.DSc/Qx317
Илмий маслаҳатчи: Мавланов Сабиржан Ибадуллаевич, Ветеринария фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.03/30.12.2019.B.05.03.
Расмий оппонентлар: Бозоров Соле Рахматович, қишлоқ хўжалиги фанлари  доктори, профессор; Шаптаков Эркин Суюнович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Турганбаев Рузимбай Уразбаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ипакчилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади швиц зотли қорамолларнинг селекция ва маҳсулдорлик сифатларини оширишнинг илмий асослари ҳамда амалий усулларидан фойдаланган ҳолда маҳаллий ва четдан келтирилган сигирлар авлодининг сут маҳсулдорлигини такомиллаштириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Республикамиз шароитида швиц зотли турли селекцияга мансуб наслдор буқалардан етиштирилган сигирларнинг экстерер (гавданинг қия узунлиги, кўкрак айланаси, эни ва чуқурлиги, яғрин ва сағрин баландлиги, поча айланаси, орқа дўнг суяк эни) кўрсаткичларига эга бўлган ҳамда сут типига хослиги, озиқанинг сут билан қоплаш хусусиятлари (бир кг озиқага олинган сут миқдори) ўзгарувчан иқлимга ва маҳаллий шароитга мослашувчанлиги аниқланган;
 швиц зотли сигирлар елинининг косасимон ва думалоқ шаклига нисбатан тоссимон шаклдаги елиннинг ҳажми узун ва кенглиги, сут безларининг физиологик жиҳатдан яхши ривожланганлиги сабабли лактасиядаги сут маҳсулдорлиги тенгдошларига нисбатан ўртача 474 кг га юқори бўлиши исботланган;
турли селекциядаги швиц зотли сигирларнинг маҳсулдорлик хусусиятларини такомиллаштиришда сигирларнинг сут маҳсулдорлиги ишлаб чиқариш типига боғлиқлиги яъни сут типига мансуб сигирларда сут миқдори 4227,4 кг ни ташкил этиб, сут-гўшт типига нисбатан 424,8 кг, гўшт-сут типига нисбатан 926,2 кг га юқори бўлиши исботланган;
швист зотли йтакчи оилалар сигирлари яхши даражада хўжаликларнинг фойдаланиш давомийлигига эга бўлдилар. Масалан, ВИ лактасияда 6324 кг сут маҳсулдорлигига эга бўлдилар ва айрим сигирлар 8 лактасия давомида ҳар йили бир бошдан бузоқ бериб бориш хусусиятини сақлаб қолдилар. Бу эса улар яхши пуштдорлик хусусиятларига эга бўлганлиги исботланган ва энг юқори сут маҳсулдорлиги билан оилалар авлодлари ажралиб туради. Швиц зотли юқори маҳсулдорлика эга сигирларнинг ўртача сут миқдори оила асосчисиникидан 1591 кг (34,8%), сут таркибидаги ёғ 0,17%, тирик вазни 62 кг (12,6%), сигирларда сут миқдори оила асосчисиникидан 680 кг (13,2%), юқори бўлганлиги аниқланган.
швиц зотли сигирларнинг сут маҳсулдорлиги бўйича юқори сифат кўрсаткичларига ва ирсий салоҳиятга эга сермаҳсул сигирлар 3,95-3,98% ёғлиликда 5260,9-6801,9 кг сут маҳсулдорлигига эга селекция гуруҳи яратилди ва жорий этилди. Бу гуруҳдаги сигирларнинг сут миқдори швиц зотининг андоза талабларидан 2760,9-3601,8 кг (86,3%-2,12 баробар), сут ёғи чиқими 117,0-152,3 кг (98,8%-2,29 баробар) юқори бўлганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Швиц зотли қорамолларнинг маҳсулдорлик хусусиятларини ошириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқотлар асосида:
Асака туманидаги “Турғунбой Шокиров" наслчилик фермер ҳўжалигида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024-йил 13-сентябрдаги 02/23-2087-сонли маълумотномаси). Тадқиқотларда турли келиб чиқишдаги швиц зотли сигирлар юқори сут маҳсулдорлигини юзага чиқарган. Йеврора ва Америка селекциясидаги швиц зотли наслдор буқалар қизлари сут маҳсулдорлик даражаси бўйича юқори ирсий салоҳиятга эга. Айниқса Америка селекциясидаги наслдор буқалар қизларининг сут маҳсулдорлиги юқори даражада ва Петер, Рокси, лақабли наслли буқалар қизларининг сут миқдоридан тегишлича 514,2, 506,9 ва лЗ,2 кг, сут ёғи чиқими Ретер ва Рокси қизлари, кўрсаткичларидан 22,0 ва 20,4 кг, 4% ли сут 550,6 ва 511,5 кг, сутдорлик коеффициенти 76,7 ва 113,7 кг юқори бўлган. Австрия селекциясидаги наслдор буқаламинг қизлари ҳам юқори сут маҳсулдорлигини юзага чиқарган, уламинг сут маҳсулдорлиги швиц зотини ИИИ ва ундан юқори лактасиядаги сигирлар андоза талабларидш 997,7-1005,0 кг (31,2-31,4%), сут ёғи чиқими 5З,7-55,З кг юқори бўлган;  
Қўрғонтепа туманидаги "Давронбек замин юлдузи" наслчилик фермер ҳўжалигидаги фермасида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024-йил 13-сентябрдаги 02/23-2087-сонли маълумотномаси) швиц зотли сигирлар лактасия давридан қатъий назар сут маҳсулдорлиги бўйича ирсий имкониятларини яхши юзага чиқарган ва лактасиялар оралиғида сут маҳсулдорлик даражасини ўсиш сур'атига ега бўлган. Жумладан, ИИИ ва ундан ууқори лактасиялардаги етук ёшли сигирларда сут миқдори I лактасияга нисбатан 1039,5 кг (35,4%), сут ёғи чиқими 74,5 кг, тирик вазни 174,8 кг ошган;
Жалақудуқ туманидаги "Оқ бўра" ҳусусий наслчилик фермер хўжалигида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024-йил 13-сентябрдаги 02/23-2087-сонли маълумотномаси) маҳаллий селекцияга мансуб швиц зотли сигирларда, енг юқори сут маҳсулдорлиги қиш фаслида туққан сигирларда кузатилди ва уларнинг сут миқдори баҳор фаслида туққан тенгқурлариникидан 195,9 кг (Р>0,95), ёз фаслида туққан сигирларникидан 375,8 кг (Р>0,999) ва кузда туққан сигирларникидан 29З кг (Р>0,99) юқори бўлганлиги аниқланди ҳамда қиш фаслида туққан сигирларнинг сут ёғи чиқими тегишли равишда 6,2; 73,3 ва 9,6 кг (Р>0,99), 4%-|и сут миқдори 181,4; ЗЗ1,8 ва 240,0 кг (Р>0,99), сутдорлик коеффициенти 47,5; 3|,7 ва 5З,7 кг (Р>0,99) юқори бўлган;
Асака туманидаги "ГОЛДЕН-МИЛК-ГРОУП" фермер ҳўжалигида қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасининг 2024-йил 13-сентябрдаги 02/23-2087-сонли маълумотномаси) туғилганида тирик вазни бир-бирига яқин бўлган буқачалар ўрганилган. 3 ойлик ёшига келиб ИИИ-гуруҳ буқачаларни ўртача тирик вазни 101,0+1,41 кг-ни ташкил қилиб, тенгқурлари ИИ-гуруҳ буқачаларни ўртача тирик вазнига нисбатан 6,6 кг ёки 6,54%, И-гуруҳ буқачаларнинг ўртача тирик вазнига нисбатан 9,4 кг ёки 9,54% (Р>0,99) юқори бўлган;
Тажрибадаги буқачаларни 6 ойлик ёшида ўрганилганда ИИИ-гуруҳ буқачаларни ўртача тирик вазни 77З,З+2,1 кг бўлиб, тенгқурлари ИИ-гуруҳ буқачаларну ўртача тирик вазнига нисбатан 9,3 кг ёки 5,370ло, И-гуруҳ буқачалар ўртача тирик вазнига нисбатан 16,0 кг ёки 9,41% (РЗ0,999), 9 ойлик ёшига келиб ИИИ-гуруҳ буқачалар ўртача тирик вазни 249,З+2,40 кг бўлиб, тенгқурлари ИИ-гуруҳ буқачаларни ўртасҳа тирик вазнига нисбатан л4,7 кг ёки 5,90%, I-гуруҳ буқачаларни ўртача тирик вазнига нисбатан 34,0 кг ёки л3,24% (П>0,999) ортиқча бўлди. Буқачалар парваришлашни 12 ойлик ёшига келиб III-гуруҳ буқачаларни ўртача тирик вазни 324,9+2,18 кг бўлиб, тенгқурлари Ил-гуруҳ буқачалар тирик вазнига нисбатан 18,2 кг ёки 5,60%, И-гуруҳ буқачаларни ўртача тирик вазнига нисбатан 46,0 кг ёки 14,16 % (П>0,999) юқори бўлган.