Махмудов Раҳимжон Ҳамид ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): « Тижорат банкларида муаммоли кредитлар билан ишлаш механизмини такомиллаштириш», 08.00.07 - “Молия, пул муомаласи ва кредит” (иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/Iqt1858.
Илмий раҳбар: Эшов Мансур Пулатович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/10.12.2019.I.16.01.
Расмий оппонентлар: Исмоилов Алишер Агзамович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Тожиев Раҳматилла Раҳмонович, иқтисодиёт фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: АТБ Пойтахтбанк.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистонда ички туризмни ривожлантиришнинг ташкилий-иқтисодий механизмларини такомиллаштириш бўйича илмий-амалий таклиф ҳамда тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
банк кредит портфелида чакана кредитлар ҳажмини 60 фоизгача етказиш ҳамда банк кредит қўйилмаларининг тармоқлар бўйича диверсификациялашувини ошириш орқали муаммоли кредитлар ҳажмини камайтириш таклифи асосланган;
тижорат банкларида кредит қарздорликларни ундиришнинг муддати ўтган қарздорликларнинг пайдо бўлишининг олдини олиш (Pre-collection, кредит муддатидан 3 кун олдин), ундиришнинг бошланғич даври (Soft-collection, муддати ўтган қарздорлик юзага келган кундан бошлаб 90 кунгача), кредит қарздорликларини судгача мажбурий ундириш (Hard-collection, Soft-collection босқичида ундирилмаган ва муддати ўтган қарздорлик юзага келган кундан бошлаб 90 кунгача) ва кредит қарздорликларини суд орқали ундириш (Legal-collection, муддати ўтган қарздорлик 90 кундан ошган)дан иборат 4 босқичли механизмини жорий этиш орқали муаммоли кредитлар салмоғини камайтириш таклиф этилган;
чакана кредитлар бўйича кредит рискларини минималлаштириш учун мижозларнинг кредит тўловига лаёқатлилигини баҳолашда кенг қамровли кредит скоринг моделларидан фойдаланган ҳолда сунъий интеллект технологиялар асосида шакллантирилган «яхши» мижозларга иш ҳақига асосланган гаровсиз «онлайн 24» хизматини жорий этиш таклифи асосланган;
Ўзбекистон тижорат банкларида муаммоли кредитлар билан ишлаш механизмини такомиллаштириш ва муаммоли кредитларни самарали бошқаришнинг интегралланган ўзгарувчан ўртача қийматлар автокорреляция модели асосида 2027 йилга қадар прогноз кўрсаткичлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тижорат банкларида муаммоли кредитлар билан ишлаш механизмини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий-услубий ва амалий таклиф ва тавсияларни асосида:
банк кредит портфелида чакана кредитлар ҳажмини 60 фоизгача етказиш ҳамда банк кредит қўйилмаларининг тармоқлар бўйича диверсификациялашувини ошириш орқали муаммоли кредитлар ҳажмини камайтириш таклифидан «Туронбанк» акциядорлик тижорат банки фаолиятида фойдаланилган («Туронбанк» акциядорлик тижорат банкининг 2024 йил 10 январдаги 23/03-18-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида «Туронбанк» АТБ кредит портфели таркибида чакана кредитлар улуши 2023 йилда 2022 йилга нисбатан 25%дан 30%га ошиб, банкнинг муаммоли кредитлари ҳажми эса банк кредит портфелида 2023 йилда 2022 йилга нисбатан 12%дан 9% улушга камайган;
тижорат банкларида кредит қарздорликларни ундиришнинг муддати ўтган қарздорликларнинг пайдо бўлишининг олдини олиш (Pre-collection, кредит муддатидан 3 кун олдин), ундиришнинг бошланғич даври (Soft-collection, муддати ўтган қарздорлик юзага келган кундан бошлаб 90 кунгача), кредит қарздорликларини судгача мажбурий ундириш (Hard-collection, Soft-collection босқичида ундирилмаган ва муддати ўтган қарздорлик юзага келган кундан бошлаб 90 кунгача) ва кредит қарздорликларини суд орқали ундириш (Легал-cоллеcтиLegal-collection, муддати ўтган қарздорлик 90 кундан ошган)дан иборат 4 босқичли механизмини жорий этиш орқали муаммоли кредитлар салмоғини камайтириш таклифидан «Туронбанк» акциядорлик тижорат банки фаолиятида фойдаланилган («Туронбанк» акциядорлик тижорат банкининг 2024 йил 10 январдаги 23/03-18-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида муддати ўтган қарздорликларни самарали ундириш механизми яратилиб, кредит қарздорлик ҳажми 2023 йилда 2022 йилга нисбатан 3,2 фоизга камайган;
чакана кредитлар бўйича кредит рискларини минималлаштириш учун мижозларнинг кредит тўловига лаёқатлилигини баҳолашда кенг қамровли кредит скоринг моделларидан фойдаланган ҳолда сунъий интеллект технологиялар асосида шакллантирилган «яхши» мижозларга иш ҳақига асосланган гаровсиз «онлайн 24» хизматини жорий этиш таклифидан «Туронбанк» акциядорлик тижорат банки фаолиятида фойдаланилган («Туронбанк» акциядорлик тижорат банкининг 2024 йил 10 январдаги 23/03-18-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида «Туронбанк» АТБ Бошқарувининг 2022 йил 10 январдаги 1-сонли қарори билан тасдиқланган “«Туронбанк» АТБда муаммоли кредитлар билан ишлаш тўғрисида”ги низомининг 5 ва 14-бандларини ишлаб чиқишда инобатга олинган;
Ўзбекистон тижорат банкларида муаммоли кредитлар билан ишлаш механизмини такомиллаштириш ва муаммоли кредитларни самарали бошқаришнинг интегралланган ўзгарувчан ўртача қийматлар автокорреляция модели асосида 2027 йилга қадар прогноз кўрсаткичларидан «Туронбанк» АТБ муаммоли кредитлар билан ишлаш амалиётида фойдаланилган («Туронбанк» акциядорлик тижорат банкининг 2024 йил 10 январдаги 23/03-18-сон маълумотномаси). Мазкур илмий таклиф «Туронбанк» АТБнинг 2023-2025 йилларда ривожлантириш стратегиясига киритилиб, унинг амалиётга жорий этилиши натижасида 2024-2026 йилларда тижорат банкларида муаммоли кредитларнинг келгуси тўрт йил учун ишлаб чиқилган прогнозлар асосида тижорат банкларида юзага келиши мумкин бўлган муаммоларни олдиндан аниқлаш ва самарали қарорлар қабул қилиш имконини берган.