Маматханова Гулнора Махмудовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғинида тиббий ҳисоб ҳужжатларини мақбуллаштириш (Фарғона шаҳар оилавий поликлиникалари мисолида)” (тиббиёт фанлари), 14.00.33 – Жамият саломатлиги. Соғлиқни сақлашда менежмент.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.3.PhD/Tib1454.
Илмий раҳбар: Исмаилов Саидмурад Ибрагимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти хузуридаги PhD.04/30.09.2020.Tib.122.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.  
Расмий оппонентлар: Абдуллаев Ибодулла Кучкарович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Хамраев Атаджан Каримович,тиббиёт фанлари доктори, доцент.  
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: амбулатор-поликлиника муассасаларида юритилаётган  тиббий-статистик ҳисоб ва ҳисобот ҳужжатларини  мақбуллаштириш ҳамда уларнинг тезкорлигини, маълумотчанлигини такомиллаштиришга қаратилган тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.  
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
оилавий поликлиникалар фаолияти таҳлил қилиниб, тиббиёт ходимлари меҳнатининг сифати ва самарадорлиги, аҳолининг тиббий ёрдам кўрсатишдан қониқиш даражаси ва шифокорлар фаолиятидаги ахоли мурожаатини хамда саломатлик ҳолатини бахолаш учун қайд қилинадиган бирламчи тиббий ҳисоб хужжатларини юритилишининг хаққонийлик даражаси аниқланган;
бирламчи тиббий-санитария ёрдамини аҳолига яқинлаштириш ва тиббий хизматлар самарадорлигини оширишга йўналтирилган талаблар асосида оилавий поликлиникалардаги тиббиёт ходимларининг иш коеффитсиентини баҳолашнинг миллий стандарти ишлаб чиқилган;
тиббий ҳужжатларнинг амалдаги тартибининг қиёсий таҳлилида Соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғини фаолиятида жорий этилган мавжуд (медҳуп.уз) электрон ҳужжат айланишини тизимига Фарғона шаҳар оилавий поликлиникаларида умумий қабул хамда касалланиш хисоботларини Идоравий статистика шаклларини (1-ССВ, 12-ССВ) универсал автоматлаштирилган тизимга қўшимча якуний ҳисоботлар шаклида жамланиши ишлаб чиқилган;
тиббий ҳисобот ҳужжатларини юритишнинг алгаритми ишлаб чиқилиб, тиббий ҳисоб хужжатлари ( 024-ҳ/ш, 025-ҳ/ш, 025-1ҳ/ш, 030-ҳ/ш, 039-ҳ/ш) ни амалдаги тизимда кетма-кетлик билан автоматик равишда тўлдирилиши орқали оилавий поликлиникаларнинг асосий кўрсаткичлари ҳамда тиббиёт статистикасининг самарадорлиги, тезкорлиги, ахборотлилиги ва ишончлилигини таъминланиш даражаси такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ишлаб чиқилган илмий услубий тавсиянома Ўзбекистон Республикаси бирламчи тиббий ёрдам кўрсатиш муассасалари, тиббиёт олий ўқув юртларининг ўқув жараёнларига тадбиқ этилди. Диссертация ишининг материалларини соғлиқни сақлаш амалиётига тадбиқ этилганлиги ҳақида Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг хулосаси олинди (05/92-сонли, 26.08.2024 й.).
биринчи илмий янгилик: оилавий поликлиникалар фаолияти таҳлил қилиниб, тиббиёт ходимлари меҳнатининг сифати ва самарадорлиги, аҳолининг тиббий ёрдам кўрсатишдан қониқиш даражаси ва шифокорлар фаолиятидаги ахоли мурожаатини хамда саломатлик ҳолатини бахолаш учун қайд қилинадиган бирламчи тиббий ҳисоб хужжатларини юритилишининг хаққонийлик даражаси аниқланган. Олинган илмий-амалий маълумотлар ССВнинг 2024 йил “9” апрелдаги  02-28/7641-сонли ва 2024 йил “11” июндаги  01-28/12889-сонли маълумотномасига асосан амалиётга жорий этилди. Иижтимоий самарадорлиги: оилавий поликлиникалар фаолияти, аҳолининг УАШ(ОШ) билан таъминланганлик кўрсаткичи, тиббиёт ходимларининг электрон ҳужжатлар юритишга муносабати, ҳамда аҳолининг тиббиёт ходимлари иш фаолиятидан қониқиш даражаси таҳлил қилинган. Фарғона вилояти бўйича аҳолининг УАШ(ОШ)лар билан таъминланганлик даражаси ҳар 10 минг аҳолига 3,5 ни, Фарғона шаҳар бўйича эса 3,7ни ташкил қилди. Фарғона шаҳар аҳолисининг врачга қатновлар сони охирги 3 йилда динамикада тўлқинсимон характерга эга бўлиб, 2019-йилда 4,3, 2020-йилда 3,9, 2021-йилда 4,3ни ташкил қилди. Аҳоли ўртасида биринчи марта қайд қилинган касалланишлар динамикада камайиш тенденсиясига эга бўлиб, 2019- йилда ҳар 1000 аҳолига нисбатан 82,0ни ташкил қилган бўлса, 2021-йилда 74,9ни ташкил қилмоқда. Аҳоли ўртасида биринчи марта қайд қилинган касалланишлар кўрсаткичи 10%га камайган. Фарғона шаҳар Оилавий поликлиникаларда жами УАШ(ОШ) штат бирлиги 2019-йилда 204,3, 2020-йилда 219,8, 2021-йилда 202,8ни ташкил қилган, банд бўлган штатлар эса мос равишда 183,8; 174,8; 177,3ни ташкил қилган. Иқтисодий самарадорлиги: умумий амалиёт шифокорлари штат бандлиги барча оилавий поликлиникаларда тўлиқ эмас, бунинг асосий сабаби эса шаҳарда УАШ(ОШ)лар етишмаслигидир, бу эса аҳолига кўрсатилаётган бирламчи тиббий санитария ёрдамининг сифати ва самарадорлигига таъсир кўрсатади. Фарғона шаҳар оилавий поликлиникаларда умумий амалиёт шифокорлари билан ўтказилган сўровномада 320 нафар тиббиёт ходимлари қатнашди ва уларнинг қарийб ярмиси (48,2%) 10 йил ва ундан кўп стажга, 13,1% эса 1 йилгача бўлган иш стажига эга эканлиги аниқланди. Тиббиёт ходимларининг 39,1% ҳудудига бириктирилган аҳолининг сони ажратилган лавозими меъёрига мос эмас, яъни хизмат кўрсатадиган аҳоли сони меъёрдан ошишини таъкидлашган. Оилавий поликлиникаларда 1 ставка УАШ(ОШ) учун 1 кунлик умумий қабул меъёри 18 тани ташкил қилади. Бизнинг тадқиқотимиз натижаларига кўра, 29,7% УАШ(ОШ)лар бир кунда умумий 25 тадан 30 тагача, 56,4 % эса 15 тадан 25 тагача қабулни амалга оширадилар, шу билан бирга 52,8% УАШ(ОШ)лар ҳар куни актив кўрикни амалга оширсалар, 17,5% ҳафтасига 3 маротаба, 15,6% фақат уйга чақирув бўлганда, 16,6% зарурат бўлганда актив кўрикни амалга оширадилар. Сўровномада қатнашган 57,8% УАШ(ОШ)лар диспансер назоратида турган аҳолисини ўз вақтида кўрикдан ўтишини назорат қилади, 21,6%и эса ўз вақтида назорат қила олмаслигини такидлашган (вақт этишмаслиги сабабли).
иккинчи илмий янгилик: бирламчи тиббий-санитария ёрдамини аҳолига яқинлаштириш ва тиббий хизматлар самарадорлигини оширишга йўналтирилган талаблар асосида оилавий поликлиникалардаги тиббиёт ходимларининг иш коеффитсиентини баҳолашнинг миллий стандарти ишлаб чиқилган. Олинган илмий-амалий маълумотлар ССВнинг 2024 йил “9” апрелдаги  02-28/7641-сонли ва 2024 йил “11” июндаги  01-28/12889-сонли маълумотномасига асосан амалиётга жорий этилди. Иижтимоий самарадорлиги: аҳолини саломатлиги ва уларга кўрсаталаётган тиббий хизматларнинг сифат даражасини кўтариш, ахолига қулайлик яратиш, шунингдек шифохоналарда ва хозирги кунда оилавий поликлиникаларда йўлга қўйилган “Электрон поликлиника” тизимида ишлашларини инобатга олиб, диагностик текширувларни қайдлаш хужжатларини электрон тизимга   ўтказилиши, яъни врач қабулига киргунга қадар текширувлар натижаси қабул қиладиган врачга электрон тарзда етказиб берилса вақтдан унумли фойдаланилишига эришилади. Бундан ташқари регистратурада қабуллар сараланиб, биринчи маротаба касаллик бўйича мурожаат қилганлар шифокор қабулига навбатга ёзилиб, касалликдан тузалиб фақат маълумотнома олиш учун мурожаат қилганлар бўлса рўйхатхонани ўзида маълумотнома элетрон шаклда чиқариб бериладиган бўлса, мурожаат қилган фуқаро хам шифокор хам вақтдан ютиши мумкин бўлади. Иқтисодий самарадорлиги: Соғлиқни  сақлашнинг бирламчи бўғинида тиббий ҳисоб ҳужжатларини мақбуллаштириш мақсадида ишлаб чиқилган электрон дастурни соғлиқни сақлаш амалиётига тадбиқ этиш асосида, тиббиёт ходимлари томонидан тўлдирадиган қоғоз ҳужжатлари ва улар учун сарфланадиган харажатларини  1,4 баробарга камайишига эришилди.
учинчи илмий янгилик: тиббий ҳужжатларнинг амалдаги тартибининг қиёсий таҳлилида Соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғини фаолиятида жорий этилган мавжуд (медҳуп.уз) электрон ҳужжат айланишини тизимига Фарғона шаҳар оилавий поликлиникаларида умумий қабул хамда касалланиш хисоботларини Идоравий статистика шаклларини (1-ССВ, 12-ССВ) универсал автоматлаштирилган тизимга қўшимча якуний ҳисоботлар шаклида жамланиши ишлаб чиқилган. Олинган илмий-амалий маълумотлар ССВнинг 2024 йил “9” апрелдаги  02-28/7641-сонли ва 2024 йил “11” июндаги  01-28/12889-сонли маълумотномасига асосан амалиётга жорий этилди. Иижтимоий самарадорлиги: амалий соғлиқни сақлаш тизимида, хусусан, оилавий поликлиникаларда беморларни қабул қилишда ахборот технологияларини жорий этиш, врачнинг қоғоз ҳужжатларни тўлдиришга бесамар сарфланадиган вақтини камайтиришга ва бу вақтни беморга касалликнинг олдини олиш усулларини тушунтириш ва аҳоли саломатлигини муҳофазалашга сарфлашига, ахборотларни ишончлилик, сифат ва  тиббий статистикани самарадорлигини таъминлашини оширишга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: УАШ(ОШ)нинг 1 кунда касаллик туфайли кўрув пайтида хисоб хужжатлари ни қайд қилишга  сарфланган вақти электрон дастур тадбиқ қилингунича 216 мин ёки 3,6 соатни ташкил қилган бўлса, тадбиқ қилингандан сўнг 173 минут ёки 2,8 соатни ташкил қилди, 33,3%га камайди. УАШ(ОШ)нинг 1 кунда Т/к пайтида хисоб хужжатларини қайд қилишга  сарфланган вақти эса жорий қилингунгача 1 соат ёки 60 дақиқани ташкил қилган бўлса, жорий қилингандан сўнг 0,4 соат ёки 25 минутни ташкил қилди, 75,0%га камайди. Яъни УАШ(ОШ)нинг қоғоз ҳужжатларга қилинадиган харажатлари 1,4 баробарга камайди, яъни 1 йилда 1 нафар беморга 1652213 сўмга иқтисод қилиш имконини берди.  
тўртинчи илмий янгилик: тиббий ҳисобот ҳужжатларини юритишнинг алгаритми ишлаб чиқилиб, тиббий ҳисоб хужжатлари (024-ҳ/ш, 025-ҳ/ш, 025-1ҳ/ш, 030-ҳ/ш, 039-ҳ/ш) ни амалдаги тизимда кетма-кетлик билан автоматик равишда тўлдирилиши орқали оилавий поликлиникаларнинг асосий кўрсаткичлари ҳамда тиббиёт статистикасининг самарадорлиги, тезкорлиги, ахборотлилиги ва ишончлилигини таъминланиш даражаси такомиллаштирилган. Олинган илмий-амалий маълумотлар ССВнинг 2024 йил “9” апрелдаги  02-28/7641-сонли ва 2024 йил “11” июндаги  01-28/12889-сонли маълумотномасига асосан амалиётга жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: БТСЁ муассасаларида тиббий ҳужжатларни тизимли-функсионал таҳлилида ҳисобот ҳужжатларини  такомиллаштирилиши натижасида қайд ёзувларини такрорланиши кўзатилган ҳисоб шакллари (025-ҳ/ш, 025-2-ҳ/ш, 027-ҳ/ш, 037-ҳ/ш) юритилишида электрон иш юритиш учун мўлжалланган янги универсал автоматлаштирилган тизимни самарадорлиги (УАШ(ОШ)нинг қоғоз ҳужжатларга қилинадиган харажатлари 1,4 баробарга камайди, шунингдек врачнинг қоғоз хужжатларни тўлдиришга бесамар сарфлайдиган вақтини камайтириш имконини берди) ва истиқболи исботланган. УАШ(ОШ) компютер дастуридан фойдаланган ҳолда маълумотларнинг тўлиқ таҳлилини олиш ва даволаш-ташҳислаш жараёнини такомиллаштириш имкониятига эга бўлади. Ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда бирламчи тиббий ҳужжатларни тезкор қайта ишлаш ишончли маълумотларни олиш имконини беради, бу эса ўз навбатида ҳужжатларни тўлдириш бўйича катта ҳажмдаги ишларни камайтиришга, бажарилган кўрув ва текширувлар ҳисоб ва ҳисоботини шакллантиришга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: УАШ(ОШ)нинг 1 кунда оилавий плҳоликлиникада қабул вақтида 1 нафар беморни кўришга сарфляган вақти 2,9 соатни ёки 174 минутни ташкил қилган бўлса, электрон дастурни жорий қилгандан сўнг 2,4 соатни ёки 142 минутни ташкил қилди, 19%га камайди.  Умумий қабулга сарфлаган вақти эса 7,5 соатдан 5,7 соатга ёки 24,0%га камайди. Ўртача 45000 кишига хизмат кўрсатадиган оилавий поликлиникада қоғоз ҳужжатлардан 5 та тиббий картага қилинадиган харажатлар йилига 1858740 сўмни ташкил қилади. Амалга ошириш ишларининг иқтисодий самарадорлиги ҳисоблаб чиқилганда, бюджет маблағларининг 74349600 иқтисоб қилиш имконини берди. УАШ(ОШ)нинг қоғоз ҳужжатларга қилинадиган харажатлари 1,4 баробарга камайди, яъни 1 йилда 1 нафар беморга 1652213 сўмга иқтисод қилиш имконини берди.