Мухаммедова Хулкар Элибоевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Викториан инглиз адабиётида адибалар насри типологияси”, 10.00.04 –Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.DSc/Fil 332.
Илмий маслаҳатчи: Холбеков Муҳаммаджон Нурқосимович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.27.01.
Расмий оппонентлар: Содиқов Зоҳиджон Якубжанович, филология фанлари доктори, доцент; Хажиева Феруза Мелсовна, филология фанлари доктори, Қаршибоева Улжон Давировна, филология фанлари доктори, профессор.
Этакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади инглиз викториан даври адибалар насри тенденсияларини ўрганиш асносида адибалар насрини типологик йўналишда роман типларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ХИХ аср викториан даврида ижод қилган Опа-сингил Бронтелар, Э. Гаскелл, М.Олифант, Ж. Элиот каби инглиз адибалари ижодида кузатилган романчиликдаги турли поетик изланишларда намоён бўлган романтизм ва реализмнинг уйғунлашиши роман модификация компонентлари бўлган бадиий-публицистик услубни шакллантиргани асосланган;
викториан давр адибалар насри синтезида уч босқич аро давр шиддатини ўзида акс эттирган автобиографизм, тарбиявий, ижтимоий-психологик, саноат типидаги романлар мисолида роман модификация ҳодисаси орқали тасвирланаётган воқеликнинг тарихий, ижтимоий-маърифий моҳияти очилиши билан бирга, асосан, реал воқеаларгина эмас, балки қаҳрамонлар руҳиятида кечаётган жараёнлар асосий ўрин тутиши аниқланган;
типологик ракурсда акс этган викториан романларда эпик тафаккурнинг янгиланиши ижтимоий табақа вакилларининг табиати, маънавий-руҳий олами, жамиятда юз бераётган воқеа-ҳодисаларга фаол қарашларининг акс этишида романлараро модификацияда муаллифларнинг индивидуал ёндашуви жамият ва шахс муносабатига катта эътибор қаратилганлиги, адибалар бадиий тафаккурида ижтимоий муҳитга нисбатан барқарор қарашлар шаклланаётгани асосланган;
адибалар роман доминантида кузатилган аёллар қисмати бадиий асарда яхлитлик, тугаллик, консептуаллик касб этиши орқали ёзувчиларнинг ғоявий-бадиий эстетик консепсияларини ривожлантириш муҳим ижодий тамойил сифатида қайд этилгани далилланган;
викториан инглиз адибалари насри модификациянинг синтезлашуви ва адабий таъсирнинг бошқа шакллардан фарқланувчи ички ва ташқи хусусиятлар аёл ёзувчи, аёл тақдири ва аёл услуби триадининг бадиий компонентларида аёл сифатидаги ўзига хослик, характерлар психологизми уй консептидан ижодкорларнинг фалсафий-бадиий консепти роман модуслари орқали далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Викториан инглиз адабиётида адибалар насри типологияси мавзусида олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
викториан даври адибалар асарларини таҳлил этишда ижодкорларни қиёслаш орқали ўзига хос хусусиятлари, адибалар насри мисолида яратилган асарларни типларга ажратиш, асар табиатига хос бўлган белгиларни аниқлашга оид маълумотлардан Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг Халқаро адабий алоқалар ва бадиий таржима бўлими қошида таржима кенгашлари фаолиятини ривожлантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2021-йил 11-ноябрдаги 01-03/1318-сон маълумотномаси). Натижада уюшма фаолиятини илмий-назарий ва илмий методологик жиҳатдан ривожлантиришга ҳамда ёш ижодкорларнинг Ғарб ва Шарқ адабий алоқалари ҳақида батафсил маълумот олишларига эришилган;
викториан даври адабиёти ижтимоий жараёнлар кесимида яратилган асарларнинг шаклланиш омиллари, тараққиёти ва такомиллашуви жаҳон адабиёти кесимида адибалар ижоди алоҳида-алоҳида ўрганилиб, адибалар насрини ўзаро солиштириш, асар типларини қиёслаш ва уларнинг ўзига хосликлари ёритиб беришга доир маълумотлардан Эрасмус+ дастурининг ИCМ, КА-107 – Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд
студент мобилитй эхчанге прожеcц бетwеен Узбек Стате Университй оф wорлд лангуаГЭС (Узбекистан) анд Руҳр Университй Бочум (Германй) – 2020-1-ДЕ01-КА107-005433 – (Европа иттифоқи ҳамда Ўзбекистон олий таълим муассасалари ўртасида халқаро тажриба алмашинуви доирасида Ўзбекистон Давлат жаҳон тиллари университети ҳамда Бохумдаги Рур университети (Германия) ўртасидаги кредит сафарбарлиги) лойиҳасида адабиёт йўналиши бўлимида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2021-йил 9-ноябр ойидаги 18-3/3819-сон маълумотномаси). Натижада халқаро тажриба алмашинуви доирасида викториан даври адибалари ижоди қиёсланган ҳолда тасниф қилишга эришилган;
мазкур илмий иш доирасида жаҳон, хусусан, викториан даври адабиётида ижод қилган адибалар насри битта ракурсда ўрганилиб, уларнинг насрида яратилган асарларнинг маълум типга хослиги асар жанрига таянган ҳолда таснифланишга ҳамда адибалар насрига хос услубда очиб беришга оид илмий натижаларидан Эрасмус+ дастурининг ИCМ, КА-107 – Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд студент мобилитй эхчанге прожеcц бетwеен Узбек Стате Университй оф wорлд лангуаГЭС (Узбекистан)анд Руҳр Университй Бочум(Германй) – 2020-1-ДЕ01-КА107-005433 – (Европа иттифоқи ҳамда Ўзбекистон Олий Таълим муассасалари ўртасида халқаро тажриба алмашинуви доирасида кредит сафарбарлиги) лойиҳасида адабиёт йўналиши бўлимида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2021-йил 9-ноябрдаги 18-3/3818-сон маълумотномаси). Натижада халқаро тажриба алмашинуви доирасида кредит сафарбарлиги лойиҳасида адабиёт йўналишида викториан даври адибалари томонидан яратилган романлар тасниф қилишга эришилган;
жаҳон, хусусан, Европа адабиётининг ўзбек адабиётидаги таъсири, викториан адабиёти ижодкорларининг Ғофур Ғулом асарларига таъсирини типологик ўрганишда манба бўлиб хизмат қилганлиги, шу билан бирга аёл ёзувчиларнинг ижодини ўзбек адабиётида ўрганилиши уларнинг қиёсланишига оид илмий натижаларидан 2018-2019 йилларда Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитаси гранти асосида Ғофур Ғулом уй музейида бажарилган П3-20170922157 “Ғофур Ғулом уй музейидаги қўлёзма, тошбосма ва нодир асарлар каталогини тузиш ҳамда нашр қилдириш” мавзуидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон республикаси туризм ва спорт вазирлиги хузуридаги маданий мерос агентлиги Ғофур Ғулом уй-музейининг 2021-йил 8-ноябрдаги 30-сон маълумотномаси). Натижада музейдаги қўлёзма, тошбосма ва нодир асарлар каталоги мазмунан бойитилган;
жаҳон адабиёти адибалари насрида яратилган асарларга оид поетик унсурлар ва бадиий ифода усуллари, адибаларга хос индивидуал услуби, поетик маҳорат масалаларига оид илмий-бадиий мисоллардан “Дунё бўйлаб” телеканалида эфирга узатилган “Янги Ренессанс ёшлари” кўрсатувида фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Дунё бўйлаб” телеканали давлат муассасанинг 2022-йил 25-майдаги 03-14-134-сон маълумотномаси). Натижада
мамлакатимиз аҳолисини жаҳон адабиёти намоёндалари томонидан яратилган классик асарлар билан чуқурроқ таништириш, уларда тараннум этилган умуминсоний туйғуларни тарғиб этишга хизмат қилган.
