Пулатова Наргиза Сраджиддиновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўткир миелобласт лейкоз ривожланишида детерминант-генлар ўсмаси ўсиши ва ксенобиотиклар биотрансформацияси аҳамиятини ўрганиш» 14.00.29 – Гематология ва трансфузиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1. PhD/Tib2558.
Илмий раҳбар: Каримов Хамид Якубович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика ихтисослаштирилган гематология илмий-амалий тиббиёт маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Гилдиева Маргарита Сабировна, биология фанлари доктори, Исхаков Элдор Джасурович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Андижон давлат тиббиёт институти.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўткир миелобласт лейкоз ўсимта клони ривожланишининг молекуляр механизмларини баҳолаш асосида касалликнинг янги ташхислаш ва башоратлаш мезонларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўткир миелобласт лейкоз мавжуд беморларда индукцион кимётерапияга чидамли гуруҳида чидамли бўлмаган беморларга нисбатан гемоглобин миқдори, эритроцитлар, тромбоцитлар сонининг ишончли камайганлиги ва лейкоцитлар, бласт ҳужайралар ҳамда эртитроцитлар чўкиш тезлигининг юқори ишончли ошганлиги аниқланган;
ЎМЛ билан хасталанган беморларда ўсимта супрессор ген ТР - 53 (Arg72Pro) ва ксенобиотик детоксикация генлари тизими GSTP1 (Ile105Pro) ва GSTM1 (С/Т) полиморф локусларининг учраши аниқланган;
GSTP1 (Ile105Pro) генининг заифлашган Pro аллели (Ile105Pro), Arg ва ТР - 53 генининг Arg/Arg генотипи (Arg72Pro) ўртасида ЎМЛда индукцион терапияга чидамлилик хавфи билан боғлиқлик мавжудлиги асосланган;
ТР-53 (Arg72Pro), GSTP1 (Ile105Pro) ва GSTM1 (С/Т) нинг ўзаро таъсирининг ЎМЛ шаклланиш хавфини оширишда ва унинг кимётерапияга чидамлигигини ривожланишида синергик таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024-йил 15-июлдаги 3-сонли йиғилиши баённомаси хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: ўткир миелобласт лейкоз мавжуд беморларда индукцион кимётерапияга чидамли гуруҳида чидамли бўлмаган беморларга нисбатан гемоглобин миқдори, эритроцитлар, тромбоцитлар сонининг ишончли камайганлиги ва лейкоцитлар, бласт ҳужайралар ҳамда эртитроцитлар чўкиш тезлигининг юқори ишончли ошганлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 08.11.2023 йилдаги 155-I-сонли буйруқ ва Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 04.11.2023 йилдаги 361-U-сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ўткир миелобласт лейкозда ягона ташхислаш ва даволаш алгоритмини ишлаб чиқиш касалликни чидамли шаклларини эрта аниқлашга ҳамда асоратлар ривожланишини олдини олишга ёрдам берган. Ушбу ягона умумлаштирилган алгоритмдан фойдаланиш лаборатор- асбобий текширишларни камайтириб, ортиқча сарф харажатларни тежаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: ўткир миелобласт лейкозда ягона ташхислаш ва даволаш алгоритмини ишлаб чиқиш касалликни чидамли шаклларини эрта аниқлашга ҳамда асоратлар ривожланишини олдини олиш имконини берган. Хулоса: клиник, лаборатор ва молекуляр биологик тадқиқотлар натижаларини ҳисобга олган ҳолда таклиф қилинган мезонлар ЎМЛ ва унинг чидамли шаклларини ривожланишининг янги ташхислаш ва башоратлаш имконини беради.
иккинчи илмий янгилик: ЎМЛ билан хасталанган беморларда ўсимта супрессор ген ТР - 53 (Arg72Pro) ва ксенобиотик детоксикация генлари тизими GSTP1 (Ile105Pro) ва GSTM1 (С/Т) полиморф локусларининг учраши аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 08.11.2023 йилдаги 155-I-сонли буйруқ ва Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 04.11.2023 йилдаги 361-U-сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: ўткир миелолейкоз аниқланган беморларда GSTP1 (Ile105Pro) генининг кучсизланган Про аллели, ТР - 53 (Arg72Pro) генининг Arg ва Arg/Arg генотипини аниқлаш касалликнинг кимётерапияга чидамли турларини эрта ташхислаш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: ўткир миелолейкоз аниқланган беморларда GSTP1 (Ile105Pro) генининг кучсизланган Про аллели, ТР - 53 (Arg72Pro) генининг Arg ва Arg/Arg генотипини аниқлаш касалликнинг кимётерапияга чидамли турларини эрта ташхислаш имконини берган. Хулоса: Бу беморларда даволаш стратегиясини тўғри танлаш ва унинг самарадорлигини баҳолаш ҳамда асоратларини олидини олиш, уларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: GSTP1 (Ile105Pro) генининг заифлашган Pro аллели (Ile105Pro), Arg ва ТР - 53 генининг Arg/Arg генотипи (Arg72Pro) ўртасида ЎМЛда индукцион терапияга чидамлилик хавфи билан боғлиқлик мавжудлиги асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 08.11.2023 йилдаги 155-I-сонли буйруқ ва Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 04.11.2023 йилдаги 361-U-сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Индукцион кимётерапия пайтида GSTP 1 (Ile105Pro) генида мутацион ўзгаришлар аниқланганда, чидамли шаклларнинг шаклланиши ва ЎМЛнинг эрта қайталанишининг эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: янги молекуляр биологик усулни жорий этиш натижасида рецидивни олдини олиш ҳисобига ЎМЛ билан касалланган беморларни даволашга сарфланган маблағ йилига 133 760 000 сўмни ташкил этган. Хулоса: ЎМЛ билан касалланган беморларда GSTP 1 (Ile105Pro) генининг полиморф локусларининг тарқалиши ва ахамиятини молекуляр биологик таҳлил қилиш асосида генетик компонентнинг кимётерапияга чидамлиликни шакллантириш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: ТР-53 (Arg72Pro), GSTP1 (Ile105Pro) ва GSTM1 (С/Т) нинг ўзаро таъсирининг ЎМЛ шаклланиш хавфини оширишда ва унинг кимётерапияга чидамлигигини ривожланишида синергик таъсири аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Хоразм вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 08.11.2023 йилдаги 155-I-сонли буйруқ ва Самарқанд вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази 04.11.2023 йилдаги 361-U-сонли буйруқ билан гематология бўлимлари амалиётига жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: Индукцион кимётерапия пайтида GSTP 1 (Ile105Pro) генида мутацион ўзгаришлар аниқланганда, чидамли шаклларнинг шаклланиши ва ЎМЛнинг эрта қайталанишининг эрта ташхислаш ва башоратлашни амалга ошириш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: кимётерапияга чидамлилик ва рецидив ривожланишини башорат қилиш учун янги молекуляр биологик усулни қўллаш натижасида касалликнинг қайталаниши ва беморларнинг аҳволи оғирлашувининг олди олинади, бу эса бюджет маблағларини 1 бемор ҳисобидан 23 фоизга тежаш имконини берган. Хулоса: ЎМЛда кимётерапияга чидамлилик ва рецидив ривожланишининг олдини олишда ТР - 53 (Arg72Pro), GSTP1 (Ile105Pro) ва GSTM1 (С/Т)генлари детекцияси беморларида кимётерапияга чидамлилик ва рецидив ҳолатларини камайтиради, бу эса ушбу неоплазия билан хаксталанган беморларнинг ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилаш имконини берган.
