Мухамеджанова Мастура Хаятовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертaцияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертaция мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Сурункали гепатит С ва юрак етишмовчилиги бўлган беморлардаги камқонлик ташхисотининг феррокинетик предикторлари”, 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертaция мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.1.PhD/Tib3298.
Илмий раҳбар: Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертaция бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали, PhD.04/30.09.2020.Tib.123.01.
Расмий оппонентлар: Жаббаров Озимбай Отаханович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Болтаев Камол Жумаевич, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент.
Етакчи ташкилот: Абу али ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертaция йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқоднинг мақсади: Сурункали вирусли гепатит C билан боғлиқ юрак этишмовчилиги бўлган беморларда анемияни ташхислашда феррокинетик кўрсаткичларнинг прогностик аҳамиятини аниқлаш ва ушбу коморбид ҳолатларда анемияни эрта ташхислаш, ҳамда олдини олиш чора тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд бўлган беморларда анемия учраш частотаси, ҳамда унинг касаллик кечишишига таъсирининг патогенетик жихаталри аниқланган;
сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги коморбид кечганда кузатилаган анемия ташхисотида феррокинетика морфофункционал кўрсатгичлари аниқланган;
феррокинетика кўрсатгичлари ва гепсидин орасида корреляцион боғлиқлар таҳлили асосида коморбид ҳолатининг касаллик кечиши ва асоратланишини ташхислашдаги прогностик аҳамияти исботланган;
сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги коморбид кечганда кузатилган анемиянинг ташхисоти ва олдини олиш чора клиник тадбирлари такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
«Сурункали гепатит C ва юрак етишмовчилиги бўлган беморлардаги камқонлик ташхисотининг феррокинетик предикторлари» мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 28 июндаги 8н-з/346-сон хулосаси олинган.
биринчи илмий янгилик: сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд бўлган беморларда анемия учраш частотаси, ҳамда унинг касаллик кечишишига таъсирининг патогенетик жихаталри аниқланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали вирусли гепатит C касаллиги ва сурункали юрак етишмовчилиги бирга кечган беморларда камқонлик ривожланишини эрта аниқлаш ва жигар фибрози даражасини белгилашда касаллик авж олиши ва асоратланишини прогнозловчи клиник – лаборатор маркерларининг аҳамиятини ўрганиш асосида кейинчалик ривожланиш эҳтимоллиги бўлган жигар сиррозининг олдини олиш имконини берди ва эрта ташхисот натижасида такрорий эластометрияга эҳтиёжи бўлган беморлар сонини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали вирусли гепатит C ва сурункали юрак етишмовчилиги бирга кечган беморларда анемия ривожланишини эрта аниқлаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир нафар бемор учун сарфланадиган бюджет харажатларини 186400 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги бирга кечган беморларда анемия ривожланишини эрта босқичларида ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стaционар харажатлардан ҳар бир нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 98452 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 87948 сўм иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги коморбид кечганда кузатилаган анемия ташхисотида феррокинетика морфофункционал кўрсатгичлари аниқланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларда сурункали вирусли гепатит С ва СЮЕ коморбид кечган беморларда ривожланган анемия клиник кечиш хусусиятлари баҳоланиб, феррокинетика кўрсатгичлари, гепсидин ва TGF-β1 кўрсаткичлари ўзаро таққосланганда, сурункали вирусли гепатит С ва СЮЕ коморбид ҳолатдаги анемия кўпроқ яллиғланиш характердалиги тасдиқланган. Бу анемияларни даволашда темир препаратларидан фойдаланиш ноўрин ва бемор аҳволининг оғирлашувига олиб келиши мумкин. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатит ва юрак етишмовчилиги биргаликда кечганда анемия даражаси билан қонда гепсидин кўрсаткичи, феррокинетик кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқликларга асосланиб, яллиғланиш анемияси аниқланганда беморларнинг амбулатор мурожаати 3 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича бажариладиган бошқа лаборатор таҳлиллар сони 2 мартага қисқариши, темир препаратлари билан даволаш муолажалари ўрнига СЯАни стандарт бўйича даволашда, асоратланишни 2 мартага камайиши ҳисобидан ҳар 1 нафар беморга бир йилда бюджет ҳисобидан 74314 сўм, бюджетдан ташқари 40311 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилинган. Хулоса: сурункали вирусли гепатит С ва юрак етишмовчилиги коморбид келганда кузатиладиган анемия ташхисотида феррокинетика кўрсатгичлари аҳамияти баҳоланганда сурункали яллиғланиш асосида ишлаб чиқилган лаборатор мезонлардан фойдаланиб эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар 1 нафар бемордан 114625 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: феррокинетика кўрсатгичлари ва гепсидин орасида корреляцион боғлиқлар таҳлили асосида коморбид ҳолатининг касаллик кечиши ва асоратланишини ташхислашдаги прогностик аҳамияти исботланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларда сурункали вирусли гепатит С ва СЮЕ коморбид кечган беморларда ривожланган анемия хусусиятлари баҳоланиб, феррокинетика кўрсатгичлари ва жигар функциясини баҳоловчи лаборатор тестлар орасидаги корреляцион боғлиқликлар исботланган. Сурункали вирусли гепатитлар ва сурункали юрак етишмовчилиги кечишини башоратлашда феррокинетика кўрсатгичларидан ферритин, трансферрин ва трансферрининг эрувчан рецепторларини аниқлашнинг диагностик ва прогностик аҳамияти кўрсатилган. Ўтказилган лаборатор мезонлар асосида ташхислаш орқали 75-80% ҳолларда жигар фиброзини дастлабки даражаларда даволаш, ногиронлик ва такрорий эластометрияга бўлган муҳтожликни камайтириш билан беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатит ва юрак етишмовчилиги биргаликда кечганда анемия даражаси билан қонда гепсидин кўрсаткичи, эритропоэтин кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқликларга асосланиб, жигар фибрози эрта даврларда аниқланганда беморларнинг амбулатор мурожаати 3 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича бажариладиган бошқа лаборатор таҳлиллар сони 2 мартага қисқариши ҳисобидан ҳар бирнафар беморга бир йилда бюджет ҳисобидан 54600 сўм, бюджетдан ташқари 42024 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: сурункали вирусли гепатит С ва юрак етишмовчилиги биргаликда кечганда анемия даражаси билан қонда гепсидин кўрсаткичи, эритропоэтин кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқликларга асосида ишлаб чиқилган лаборатор мезонлардан фойдаланиб эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар бир нафар бемордан 96624 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: сурункали вирусли гепатит С ва СЮЕ коморбид кечганда кузатилган анемиянинг ташхисоти ва олдини олиш чора клиник тадбирлари такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги бирга кечганда анемия ривожланишини клиник белгилар намоён бўлмасдан туриб аниқлаш, бунда феррокинетик кўрсаткичлардан жигар фибрози ривожланишининг предиктори сифатида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, бу беморларда фиброз даражасини аниқлашнинг ноинвазив усулларидан APRI ва FIB-4 шкалаларидан фойдаланиш 30-32% ҳолларда такрорий эластометрияни чеклаш имконини яратиб, беморларнинг ҳаёт сифати даражаси ошишига олиб келган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги бирга кечганда анемия ривожланишини клиник белгилар намоён бўлмасдан туриб аниқлаш, бунда феррокинетик кўрсаткичлардан жигар фибрози ривожланишини эрта аниқлаш F0, F1 босқичларида ташхислаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стatsiонар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир нафар бемор учун сарфланадиган харажатлар 151300 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: сурункали вирусли гепатит С ва сурункали юрак етишмовчилиги бирга кечганда анемия ривожланишини клиник белгилар намоён бўлмасдан туриб аниқлаш, бунда феррокинетик кўрсаткичлардан жигар фибрози ривожланишини эрта босқичларида ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стaционар харажатлардан ҳар бир нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 77166 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 74134 сўм иқтисод қилиш имконини берган.