Нуруллаева Дилноза Фатиллоевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертaцияси ҳимояси ҳақида эълон

I.  Умумий маълумотлар.
Диссертaция мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Вирусга қарши даво фонидаги сурункали гепатит В   ва С бўлган беморларда камқонликни ташхислаш жиҳатлари, ҳамда  бартараф этиш  йўллари”, 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертaция мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.1.PhD/Tib3300.
Илмий раҳбар: Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертaция бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси Урганч филиали, PhD.04/30.09.2020.Tib.123.01.
Расмий оппонентлар: Нурбоев Фармон Эргашович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Ташкенбаева Элеонора Негматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абуали ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертaция йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқоднинг мақсади: сурункали вирусли гепатит В ва С билан оғриган беморларда  вирусга қарши терапия фонида ривожланадиган анемия ташхисоти ва ривожланишининг олдини олиш чора тадбирларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали вирусли гепатит В ва С билан оғриган беморларда  этиотроп вирусга қарши терапия фонида анемия учраш частотаси ва клиник намоён бўлиш шакллари аниқланган;
сурункали вирусли гепатит В ва С билан касалланган вирусга қарши терапия фонидаги беморларда феррокинетика кўрсатгичлари ўрганилиб уларнинг анемия ташхисотидаги аҳамияти исботланган;
феррокинетика ва жигар фаолиятини баҳоловчи кўрсатгичлар орасида корреляцион боғлиқликни аниқлаш асосида  уларнинг анемия ривожланишидаги  прогностик жиҳатлари исботланган;
сурункали вирусли гепатитларда этиотроп терапия фонида ривожланган анемиянинг ташхисоти ва олдини олиш чора тадбирлари касалликни патогенетик механизмларини иобатга олган ҳолда такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
«Вирусга қарши даво фонидаги сурункали гепатит Б ва C бўлган беморларда камқонликни ташхислаш жиҳатлари, ҳамда  бартараф этиш йўллари » мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 24 июндаги 8н-з/331-сон хулосаси олинган.
биринчи илмий янгилик: сурункали вирусли гепатит В ва С билан оғриган беморларда  этиотроп вирусга қарши терапия фонида анемия учраш частотаси ва клиник намоён бўлиш шакллари аниқланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатит В ва С билан оғриган беморларда  этиотроп вирусга қарши терапия фонида анемия учраш частотаси, анемиянинг даражаси ва клиник намоён бўлиш шакллари аниқланиши асосида ривожланаётган анемиянинг олдини олишга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатит В ва С билан оғриган беморларда  этиотроп вирусга қарши терапия фонида анемия ривожланишини эрта аниқлаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир нафар бемор учун сарфланадиган харажатлар 322540 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: сурункали вирусли гепатит В ва С билан оғриган беморларда  этиотроп вирусга қарши терапия фонида анемия ривожланишини эрта босқичларида  ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стационар харажатлардан ҳар бир нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 214245 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 108295 сўм иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: сурункали вирусли гепатит В ва С билан касалланган вирусга қарши терапия фонидаги беморларда феррокинетика кўрсатгичлари ўрганилиб уларнинг анемия ташхисотидаги аҳамияти исботланган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларда сурункали вирусли гепатитларда этиотроп даво фонидаги анемия хусусиятларини баҳолашда феррокинетика кўрсатгичларидан ферритин, трансферрин ва трансферрининг эрувчан рецепторларини аниқланган ва анемиянинг айнан қайси патогенетик тури эканлиги ва шунга мос ҳолда кейинги даво муолажаларини танлашни белгилаб беради.  Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатитларда этиотроп даво фонидаги анемия хусусиятларини баҳолашда феррокинетика кўрсатгичларидан ферритин, трансферрин ва трансферрининг эрувчан рецепторларини аниқланган ва анемиянинг айнан қайси патогенетик тури – сурункали яллиғланиш анемияси, постгеморрагик анемия, аутоиммун гемолитик камқонлик ёҳуд аралаш эканлиги аниқланганда беморларнинг амбулатор мурожаати 4 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича  бажариладиган  бошқа лаборатор таҳлиллар сони  4 мартага қисқариши, асоратланишни 2 мартага камайиши ҳисобидан  ҳар бир нафар беморга бир йилда бюджет ҳисобидан 176000 сўм, бюджетдан ташқари 88000 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилинган. Хулоса: сурункали вирусли гепатитларда этиотроп даво фонидаги анемия хусусиятларини баҳолашда феррокинетика кўрсатгичларидан ферритин, трансферрин ва трансферрининг эрувчан рецепторларини аниқланганда камқонликнинг қайси патогенетик тури аниқланиши асосида ишлаб чиқилган лаборатор мезонлардан фойдаланиб эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар бир нафар бемордан    264000 сўмга  иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: феррокинетика ва жигар фаолиятини баҳоловчи кўрсатгичлар орасида корреляцион боғлиқликни аниқлаш асосида  уларнинг анемия ривожланишидаги  прогностик жиҳатлари исботланган Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларда агар беморларда ферритин ва церулоплазмин кўрсатгичи меъёр атрофида бўлиб, аминотрансферазалар (АЛТ ва АСТ) миқдори юқори бўлса организмда метаболизмнинг оксидловчи маҳсулотлари йиғилганлигидан далолат бериб, гепсидин кўрсатгичини аниқлашга кўрсатма бўлади, беморларда ферритин ва церулоплазмин кўрсатгичи меъёр атрофида гепсидин миқдори баланд бўлса жигарда эркин радикалларни зарарсизлантириш хусусияти пасаяди ва бу беморларда аутоиммун гемолитик анемия ривожланиш эҳтимоллиги башоратлайди. Ўтказилган лаборатор мезонлар асосида  ташҳислаш орқали 80-85% ҳолларда анемияларни дастлабки даражаларда даволаш, ногиронлик ва жигар циррозига олдини олиш билан беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган.  Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: феррокинетика ва жигар фаолиятини баҳоловчи кўрсатгичлар орасида корреляцион боғлиқликни аниқлашга асосланиб, гемолитик анемия олдини олинганда беморларнинг амбулатор мурожаати 4 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича  бажариладиган  бошқа лаборатор таҳлиллар сони  3 мартага қисқариши ҳисобидан ҳар бир нафар беморга бир йилда бюджет ҳисобидан 197594 сўм, бюджетдан ташқари 117464 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилинган. Хулоса: феррокинетика ва жигар фаолиятини баҳоловчи кўрсатгичлар орасида корреляцион боғлиқликни аниқлашга асосланиб асосида ишлаб чиқилган лаборатор мезонлардан фойдаланиб эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар бир нафар бемордан  315058 сўмга  иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: сурункали вирусли гепатитларда этиотроп терапия фонида ривожланган анемиянинг ташхисоти ва олдини олиш чора тадбирлари касалликни патогенетик механизмларини иобатга олган ҳолда такомиллаштирилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: СВГ ларда вирусга қарши терапия фонида ривожланган анемиялар коррекциялаш ва олдини олиш мақсадида стандарт даво  фонида антиоксидант хусусиятга эга бўлган глютион препаратини вена ичига 600 мг/ сутка миқдорда тавсия этиш динамикада СВГ беморларида гемоглабин миқдорининг 1,4-1,7 мартагача ортишига эришилди бу эса беморларнинг ҳаёт сифати даражаси ошишига олиб келган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали вирусли гепатитларда этиотроп терапия фонида ривожланган анемияни олдини олишга қаратилган глютион препаратини тавсия этиш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир нафар бемор учун сарфланадиган харажатлар 402 380 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: сурункали вирусли гепатитларда этиотроп терапия фонида ривожланган анемияни олдини олишга қаратилган глютион препаратини тавсия этиш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стационар харажатлардан ҳар бир нафар бемор учун бюджет ҳисобидан 288984 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 113396 сўм иқтисод қилиш имконини берган.