Хотамов Ихтиёр Эшмуротовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Абдоминал сепсисда ўпкадаги эндотелиал дисфункциянинг профилактикаси ва истиқболини белгилаш», 14.00.27 – Хирургия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Tib4148.
Илмий раҳбар: Хамдамов Бахтиёр Зарифович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.05.2023.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Мамараджабов Собиржон Эргашевич, тиббиёт фанлари доктори; Назаров Шохин Кувватович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Тожикистон).
Етакчи ташкилот: И.И.Мечников номидаги шимолий-ғарбий Санкт-петербург давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:
ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилиш ва олдини олиш усулларини ишлаб чиқиш орқали абдоминал сепсис билан беморларни даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тажрибавий ҳайвонлар организмининг умумий реактивлигини пасайтириш ва йўғон ичак деворининг колликавацион некрози марказини яратиш орқали абдоминал сепсиснинг тажрибавий моделини йирингли-яллиғланиш жараёнининг бирламчи ўчоғи ва сепсиснинг барча босқичлари тўлиқ жараёнининг ривожланиши инобатга олган ҳолда янги усули ишлаб чиқилган;
абдоминал сепсис тажрибавий моделининг ривожланиши давомидаги эндотелиал ўпканинг эндотелиал тизимидаги морфологик ўзгаришлар патологик жараён ривожланишининг дастлабки босқичларида (6-48 соат) ўпканинг преальвеоляр капилляр тўридаги димланиши ва кечки даврида (72-96 соат) эндотелиоцитларнинг деструкцияси ривожланиши, бу эса эндотелиал ҳужайралар функционал хусусиятларининг прокоагулянт ва антифибринолитик фенотипли индукцияси томонига силжиши хамда диссеминациялашган томир ичи қон ивиши синдроми ривожланишининг бошланғич позициялиги аниқланган;
абдоминал сепсисда касалликнинг давомийлиги, организм тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдроми белгилари сони, бемор ёши, марказий веноз қон тизимидаги С-реактив оқсил, Виллебранд омили VCAM-1 хамда пероксинитрит даражасига асосланган ўпкадаги эндотелиал дисфункцияни башоратлаш “EDLAS” (Endothelial dysfunction in the lungs in abdominal sepsis) усули ишлаб чиқилган;
абдоминал сепсисни комплекс даволашни ўпка эндотелиал дисфункциясини башорат қилиш учун ишлаб чиқилган усулдан фойдаланишни режалаштириш тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдромининг лаборатория белгиларининг ўртача сонини ва оғир сепсис кечишининг ўртача давомийлигини 2,6 бараварга, септик шокни эса 2,8 бараварга ҳамда беморларнинг назорат гуруҳига нисбатан ўлим ҳолатларини 35,7% дан 17,1% гача ва ётоқ/кун давомийлигини 18,2±5,7 дан 13,4±4,1 ётоқ/кунгача камайтириши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича 2024 йил 25 июндаги 01/10 – сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: тажрибавий ҳайвонлар организмининг умумий реактивлигини пасайтириш ва йўғон ичак деворининг колликавацион некрози марказини яратиш орқали абдоминал сепсиснинг тажрибавий моделини йирингли-яллиғланиш жараёнининг бирламчи ўчоғи ва сепсиснинг барча босқичлари тўлиқ жараёнининг ривожланиши инобатга олган ҳолда янги усули ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тажрибавий ҳайвонлар организмининг умумий реактивлигини пасайтириш ва йўғон ичак деворининг колликавцион некрози марказини яратиш орқали абдоминал сепсиснинг тажрибавий моделини янги усули ишлаб чиқилган бўлиб, бу ўз навбатида мазкур касалларда асоратларнинг камайтиришга имкон бериши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар РШТЁИМ Навоий вилояти филиали бўйича буйруқ (30.03.2024 й.; № 38-39) ҳамда РШТЁИМ Бухоро вилояти филиали бўйича буйруқ (06.04.2024 й.; № 44-45) билан амалиётга жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: тажрибавий ҳайвонлар организмининг умумий реактивлигини пасайтириш ва йўғон ичак деворининг колликавцион некрози марказини яратиш орқали абдоминал сепсиснинг тажрибавий моделини янги усули ишлаб чиқилган бўлиб, бу ўз навбатида сепсисни ривожланишини олдини олиш усулларидан фойдаланиш учун имкон яратиб, операциядан кейинги даврда асоратларнинг камайтириш имкониятини берган. Иқтисодий самарадорлиги: абдоминал сепсиснинг тажрибавий моделини янги усули ишлаб чиқилиши, мазкур беморларни даволаш тактикасига такомиллаштирилган усулларни қўллашга имкон берган бўлиб: беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 11,0 кундан 7,0 кунгача кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 321000 сўмга камайтирган (РШТЁИМ БФнинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 107000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 110000 сўм дори воситалари сарфланади). Хулоса: абдоминал сепсиснинг тажрибавий моделини янги усули ишлаб чиқилиши, мазкур беморларни даволаш тактикасига такомиллаштирилган усулларни қўллашга имкон берган бўлиб, ушбу беморларни даволаш натижаларига сезиларли ижобий таъсир кўрсатиб, асоратлар ва ўлимни камайтириш имконини беради;
иккинчи илмий янгилик: абдоминал сепсис тажрибавий моделининг ривожланиши давомидаги эндотелиал ўпканинг эндотелиал тизимидаги морфологик ўзгаришлар патологик жараён ривожланишининг дастлабки босқичларида (6-48 соат) ўпканинг преальвеоляр капилляр тўридаги димланиши ва кечки даврида (72-96 соат) эндотелиоцитларнинг деструкцияси ривожланиши, бу эса эндотелиал ҳужайралар функционал хусусиятларининг прокоагулянт ва антифибринолитик фенотипли индукцияси томонига силжиши хамда диссеминациялашган томир ичи қон ивиши синдроми ривожланишининг бошланғич позициялиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункциянинг олдини олишнинг янги усулидан фойдаланиш даволаниш самарасини оширишга имкон бериши исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар РШТЁИМ Навоий вилояти филиали бўйича буйруқ (30.03.2024 й.; № 38-39) ҳамда РШТЁИМ Бухоро вилояти филиали бўйича буйруқ (06.04.2024 й.; № 44-45) билан амалиётга жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункциянинг олдини олишнинг янги усулидан фойдаланиш ривожланиши мумкин бўлган асоратларнинг камайтириш имкониятини беради. Иқтисодий самарадорлиги: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункциянинг олдини олишнинг янги усулидан фойдаланиш: беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 3 кунга қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 321000 сўмга камайтирган (РШТЁИМБФ нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 107000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 110000 сўм дори воситалари сарфланади). Хулоса: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункциянинг олдини олишнинг янги усулидан фойдаланиш даволаниш самарасини оширишга даволаш натижаларига сезиларли ижобий таъсир кўрсатиб, асоратларнинг камайтириш имконини беради;
учинчи илмий янгилик: абдоминал сепсисда касалликнинг давомийлиги, организм тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдроми белгилари сони, бемор ёши, марказий веноз қон тизимидаги С-реактив оқсил, Виллебранд омили VCAM-1 хамда пероксинитрит даражасига асосланган ўпкадаги эндотелиал дисфункцияни башоратлаш “EDLAS” (Endothelial dysfunction in the lungs in abdominal sepsis) усули ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилишнинг янги усули ишлаб чиқилган, бу ўз навбатида беморларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олишда, даволаш натижаларини яхшилашга кўмаклашиб, натижада кузатилиши мумкин бўлган асоратлар, ўлимни камайтириб, шифо жараёнини тезлаштиради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар РШТЁИМ Навоий вилояти филиали бўйича буйруқ (30.03.2024 й.; № 38-39) ҳамда РШТЁИМ Бухоро вилояти филиали бўйича буйруқ (06.04.2024 й.; № 44-45) билан амалиётга жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилишнинг янги усули ишлаб чиқилган бўлиб, бу ўз навбатида беморларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олишда фойдаланишимкон бериб, беморларни ташхислаш ва даволаш сифатини яхшилайди. Иқтисодий самарадорлиги: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилишнинг янги усули ишлаб чиқилган бўлиб, бу ўз беморларнинг барчасида касалликнинг асоратларини олдини олишда инобатга олиниб даволашнинг замонавий технологияларидан фойдаланиш, касаллик асоратларини олдини олишга ҳамда беморларни сарфланадиган харажатларини 1400000 сўмга камайтиришга эришилди. Хулоса: абдоминал сепсис билан оғриган беморларда ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилишнинг янги усулидан фойдаланиш, даволашда кузатилиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ҳисобига, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 750000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 255000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди;
тўртинчи илмий янгилик: абдоминал сепсисни комплекс даволашни ўпка эндотелиал дисфункциясини башорат қилиш учун ишлаб чиқилган усулдан фойдаланишни режалаштириш тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдромининг лаборатория белгиларининг ўртача сонини ва оғир сепсис кечишининг ўртача давомийлигини 2,6 бараварга, септик шокни эса 2,8 бараварга ҳамда беморларнинг назорат гуруҳига нисбатан ўлим ҳолатларини 35,7% дан 17,1% гача ва ётоқ/кун давомийлигини 18,2±5,7 дан 13,4±4,1 ётоқ/кунгача камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: абдоминал сепсисни комплекс даволашни ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилиш учун ишлаб чиққилган усулдан фойдаланиб режалаштириш тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдромининг лаборатория белгиларининг ўртача сонини ва оғир сепсис кечишининг ўртача давомийлигини қисқартирган бўлиб, шифо жараёнини тезлаштириб асоратлар ва ўлимни камайтирган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар РШТЁИМ Навоий вилояти филиали бўйича буйруқ (30.03.2024 й.; № 38-39) ҳамда РШТЁИМ Бухоро вилояти филиали бўйича буйруқ (06.04.2024 й.; № 44-45) билан амалиётга жорий этилди. Ижтимоий самарадорлиги: абдоминал сепсисни комплекс даволашни ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилиш учун ишлаб чиққилган усулдан фойдаланиб режалаштириш тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдромининг лаборатория белгиларининг ўртача сонини ва оғир сепсис кечишининг ўртача давомийлигини 2,6 бараварга, септик шокни эса 2,8 бараварга камайтирган, бу ўз навбатида, ривожланиш эҳтимоли юқори бўлган ҳаётга хавф туғдирувчи асоратларни олдини олиш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: абдоминал сепсисни комплекс даволашни ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилиш учун ишлаб чиққилган усулдан фойдаланиб режалаштириш тизимли яллиғланиш жавоб реакцияси синдромининг лаборатория белгиларининг ўртача сонини ва оғир сепсис кечишининг ўртача давомийлигини ҳамда беморнинг шифохонада қолиш муддатини ўртача 3 кунга қисқартириб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 321000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 330000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: абдоминал сепсисни комплекс даволашни ўпкада эндотелиал дисфункцияни башорат қилиш усулини жорий қилиниши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 321000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 330000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди.