Ахмедов Феруз Сайфуллаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бронхиал астманинг геном предикторлари ва базис терапияга фармакологик жавоб», 14.00.36 – Аллергология ва иммунология; 14.00.20 – Тиббий генетика (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/Tib3085.
Илмий раҳбарлар: Зиядуллаев Шухрат Худайбердиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Рузибакиева Малика Руслановна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Иммунология ва инсон геномикаси институти хузуридаги DSc.02/30.12.2019.Тib.50.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Мухамедов Рустам Султанович, биология фанлари доктори, профессор; Ирсалиева Фатима Хуснутдиновна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: И.И. Мечников номидаги Санкт-Петербург давлат тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: бронхиал астманинг геном предикторлари ва базис терапияга фармакологик жавобни аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ўзбек популяциясида бронхиал астма ривожланишида (бронх силлиқ мушакларини назорат қилишда) ADRβ2 ва IL-17А генларининг rs1042713, rs2275913 полиморфизмлари учраши хамда касаллик патогенезида улар орасидаги узвий  боғлиқлик аниқланган;
илк бор ўзбек миллатига мансуб аҳолида бронхиал астма касаллигида ADRB2 генининг Arg16Gly полиморфизми аниқланган, ADRβ2 геннинг гомозигот АА генотипи ва А аллели ушбу патологияга мойиллик ривожланиши билан боғлиқлиги исботланган;
илк бор ўзбек миллатига мансуб аҳолида бронхиал астма касаллигида IL-17А генининг G197A полиморфизмининг гомозигот АА генотипи ва А аллели учраши ушбу патологияга ривожланишига мойиллик, аксинча GG генотипи G аллели эса касалликка резистентлик  омиллари эканлиги исботланган;
илк бор ADRβ2 генининг rs1042713 полиморф вариантлари GA ёки GG генотиплари бўлган беморлар АА генотипли беморларга нисбатан бронходилататорлар билан даволашда ижобий натижа бериши,  IL-17A генининг rs2275913 полиморф вариантининг GA + GG генотиплари бўлган беморлар ИГКС билан даволашда АА генотипига нисбатан самарали натижа бериши аниқланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бронхиал астманинг геном предикторлари ва базис терапияга фармакологик жавобни аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: илк бор ўзбек популяциясида бронхиал астма ривожланишида (бронх силлиқ мушакларини назорат қилишда) ADRβ2 ва IL-17А генларининг rs1042713, rs2275913 полиморфизмлари учраши хамда касаллик патогенезида улар орасидаги узвий боғлиқлик аниқланган. Самарқанд давлат тиббиёт университети (13.05.2024 йилдаги №36 рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти фтизиатрия ва пульмонология марказининг 16.01.2024 йилдаги 03-сонли ва Жиззах вилоят Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмасининг 10.01.2024 йилдаги 02-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: генетик маркерлар ҳақидаги маълумотлар минтақада бронхиал астма билан касалланишни камайтиришга қаратилган соғлиқни сақлаш стратегиялари ва тиббий дастурларни ишлаб чиқиш учун ишлатилиши мумкин. Иқтисодий самарадорлиги: аниқланган генетик маркерлар асосида бронхиал астмани эрта аниқлаш ва ташхислаш профилактика чораларини ва даволашни ўз вақтида белгилаш имконини беради. Бу шошилинч тиббий ёрдам аралашувлар ва касалхонага ётқизиш заруратини камайтириши мумкин, бу эса ўз навбатида умумий соғлиқни сақлаш харажатларини камайтиради. Ушбу мисолда эрта аниқлаш ва ташхис қўйиш шошилинч тиббий ёрдам аралашувлар нархини тежашга олиб келиши мумкин. Хулоса: бронхиал астмани эрта ташхислаш касалхонага шошилинч тиббий ёрдам олиш учун ётқизиш сонини 20% га камайтиради. Эрта ташхис қўйиш йилига касалхонага 100та шошилинч тиббий ёрдам кўрсатиш учун ётқизишни олдини олса, бу бир беморга бронхолитик (қисқа ва узоқ таъсир қилувчи) ва глюкокортикоид (ингаляцион ва тизимли) дори воситаларини қабул қилинишини ойига икки юз эллик минг сўм маблағни тежаш имконини берди.
иккинчи илмий янгилик: илк бор ўзбек миллатига мансуб аҳолида бронхиал астма касаллигида ADRB2 генининг Arg16Gly полиморфизми аниқланган, ADRβ2 геннинг гомозигот АА генотипи ва А аллели ушбу патологияга мойиллик ривожланиши билан боғлиқлиги исботланган. Самарқанд давлат тиббиёт университети (13.05.2024 йилдаги №36 рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти фтизиатрия ва пульмонология марказининг 16.01.2024 йилдаги 03-сонли ва Жиззах вилоят Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмасининг 10.01.2024 йилдаги 02-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: олинган маълумотлар бронхиал астманинг олдини олишга ва аҳолини ўқитишга қаратилган давлат дастурларини яратиш учун ишлатилиши мумкин, бу эса аҳоли саломатлигини яхшилаш ва умуман касалланишни камайтиришга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: бронхиал астмани олдини олиш ва эрта даволаш беморларнинг оилаларига тиббий ёрдам, дори-дармонлар ва касаллик туфайли даромадни йўқотиш билан боғлиқ молиявий юкни камайтиришга ёрдам беради. Хулоса: aстманинг олдини олиш ва эрта даволаш вақтинчалик ногиронлик туфайли бемор ҳисобига сарфланадиган маблағни 30% га камайтириш имконини берди.
учинчи илмий янгилик: илк бор ўзбек миллатига мансуб аҳолида бронхиал астма касаллигида IL-17А генининг G197A полиморфизмининг гомозигот АА генотипи ва А аллели учраши ушбу патологияга ривожланишига мойиллик, аксинча GG генотипи G аллели эса касалликка резистентлик  омиллари эканлиги исботланган. Самарқанд давлат тиббиёт университети (13.05.2024 йилдаги №36 рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти фтизиатрия ва пульмонология марказининг 16.01.2024 йилдаги 03-сонли ва Жиззах вилоят Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмасининг 10.01.2024 йилдаги 02-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: генетик маълумотлар юқори хавф гуруҳларига қаратилган мақсадли профилактика дастурларини яратиш учун ишлатилиши мумкин. Бу соғлиқни сақлаш ресурсларидан самарали фойдаланиш, аҳоли ўртасида касалликларни камайтириш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: генетик маълумотларга асосланиб, хавфли генотипли одамлар учун мақсадли профилактика дастурларини ишлаб чиқиш мумкин. Бу соғлиқни сақлаш ресурсларидан самаралироқ фойдаланиш, уларни хавфли гуруҳларга йўналтириш имконини беради. Хулоса: агар тадқикотда иштирок этганларинг 10% хавф генотипига эга бўлса ва мазкур когортада профилактика дастури ўтказилса, касалхонага ётқизиш ва амбулатор даволаниш харажатларининг профилактика харажатларига нисбатан камайганлигини ҳисобга олсак, йилига давлат бюджетидан ўттиз миллион сўм маблағни тежаб қолиш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор ADRβ2 генининг rs1042713 полиморф вариантлари GA ёки GG генотиплари бўлган беморлар АА генотипли беморларга нисбатан бронходилататорлар билан даволашда ижобий натижа бериши,  IL-17A генининг rs2275913 полиморф вариантининг GA + GG генотиплари бўлган беморлар ИГКС билан даволашда АА генотипига нисбатан самарали натижа бериши аниқланган. Самарқанд давлат тиббиёт университети (13.05.2024 йилдаги №36 рақамли хулосаси) Қашқадарё вилояти фтизиатрия ва пульмонология марказининг 16.01.2024 йилдаги 03-сонли ва Жиззах вилоят Шароф Рашидов тумани тиббиёт бирлашмасининг 10.01.2024 йилдаги 02-сонли буйруқлари билан амалиётига жорий қилинган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2024 йил 26 августдаги 5-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: мақсадли ва аниқ даволаш бронхиал астма белгиларини яхшироқ назорат қилишга ва касалликнинг авж олиш даврлар частотасини камайтиришга ёрдам беради, бу эса ҳаёт сифатини яхшилайди ва жисмоний ҳамда руҳий стрессни камайтиради. Иқтисодий самарадорлиги: беморнинг самарасиз дори-дармонларни қабул қилиш эҳтимолини камайтиради, бу муқобил даволаш усуллари ёки шифокорга такрорий ташрифлар учун қўшимча харажатларни камайтиради. Хулоса: терапияни тўғри белгилаш даволаниш харажатларни 30%га камайтиради ва бемор учун сезиларли маблағ тежаб қолиниши имконини берди.