Тиллабаева Дилноза Мурадовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси химояси хақида эълон
I. Умумий маьлумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “COVID-19 пандемияси шароитида ўсмир-қизларда репродуктив саломатлигини ўзига хос ўзгаришлари” 14.00.01 - Акушерлик ва гинекология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Tib3107.
Илмий рахбар: Ходжаева Азиза Сагдуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тиббиёт ходимларини касбий малакасини ривожлантириш маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Зуфарова Шахноза Алимджановна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Якубова Олтиной Абдуганиевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий ахамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўсмир қизларда постковид синдроми фонида дисменорея кечишининг клиник-лаборатор хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўсмир қизларда психо-эмоционал, вегетатив, қон-томир ва метоболик-эндокрин кўринишларининг юқори частотасидан иборат бўлган постковид синдроми фонида дисменореянинг хусусиятлари (кунгил айнаш, қайд қилиш, терлаш, юрак соҳасидаги оғриқ, хиссий ва руҳий депрессия, иштаханинг бузилиши, уйқусизлик, умумий холсизлик) 1,6 дан 3 бараваригача юқори даражада кечиши исботланган;
постковид синдроми фонида бирламчи дисменорея бўлган ўсмир қизларда оғриқ хисси MPQ = 12,2 ±0,16, оғриқ интенсивлиги (оғриқ даражаси бўйича индекси 4,6 балл) ва танланган дискрипторлар сони бўйича оғриқнинг соматик компоненти 1,9 баравар юқори бўлганлиги сабабли, хиссий-иродавий соҳада бузилишларнинг юқори даражада намоён бўлиши, вазиятли хавф шаҳсий хавфдан устунлиги билан исботланган;
постковид синдромидаги дисменореяда ЛГ/ФСГ нисбати балоғат ёшига хос 1,12±0,1 даражада пасайиши, гипоталамус фаоллигининг ва прогестероннинг пасайиши, простагландинлар Е2 ва F2 альфа синтезинининг кучайиши ҳисобига, постковид синдромида дисменореянинг клиник гипоменструал синдроми турида ривожланиши исботланган;
постковид синдромида субклиник яллиғланиш хисобига С-реактив оқсил, ферритин ва ИЛ-6 концентрацияларининг ошиши, шунингдек, ИЛ-8 14,1±0,2 pg/mlга ортиши, ИЛ8/ИЛ4 ларнинг нисбати 7,4±0,9 pg/mlга камайиши натижасида, цитокинлар номутаносиблигининг ривожланиши ва нейро-иммун-эндокрин тизими регуляциясининг бузилиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўсмир қизларда постковид синдроми фонида дисменореянинг клиник-лаборатор хусусиятларини аниқлаш ва даволаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: ўсмир-қизларда психо-эмоционал, вегетатив-қон томир ва метоболик-эндокрин кўринишларининг юқори частотасидан иборат бўлган постковид синдроми фонида дисменореяни кечиш хусусиятларини исботлаш бўйича таклифлар Тиббиёт ходимларини касбий малакасини ривожлантириш маркази Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 31 мартда №-7и-р/15 билан тасдиқланган ”COVID-19 пандемияси шароитида ўсмир қизлардаги дисменорея“ номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 10 майда №-109 сонли буйруғи хамда Наманган шахар тиббиёт бирлашмаси-Марказий кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 15 майда №-31 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги № 03/28- сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бирламчи тиббий ёрдам даражасида постковид синдром фонида дисменорея билан ўсмир қизларни бошқариш бўйича таклиф этилган алгоритм, касалликни эрта аниқлаш ва оқибатларини башорат қилиш сифатини яхшилайди. Иқтисодий самарадорлиги: витамин-минерал комплексдан фойдаланиш шифохонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 770000 сўмгача маблағни тежаш имконини берди, йиллик иқтисодий кўрсаткич 50 бемор учун эса 38500000 сўмни ташкил этган. Хулоса: бирламчи тиббий ёрдам даражасида постковид синдроми фонида дисменорея билан ўсмир қизларни бошқариш бўйича таклиф этилган алгоритм, кассаликни эрта аниқлаш ва оқибатларини башорат қилиш сифатини яхшилаган, шунингдек, 1 нафар ўсмир қизнинг 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 770000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: постковид синдроми фонидаги бирламчи дисменорея бўлган ўсмир қизларда оғриқни хис этишнинг ўзгарувчанлиги эмоционал бузилишларни ошишига олиб келиши, вазиятли хавф шахсий хавфдан устун туриши билан намоён бўлиши исботланган, постковид синдроми фонидаги дисменореяда ўсмир қизларда вазиятли хавф даражаси бўйича юқори даражадаги хавфга ва шахсий хавф даражаси бўйича ўртача хавфга тўғри келди, бу эса вақт ўтиши билан салбий омил таъсирининг давомийлигини кўрсатади, бу нафақат юқори даражада ўзгарувчан вазиятли хавфни, балки нисбатан барқарор шахсий хавф сифатида шахснинг янада барқарор хусусиятларига хам таъсир кўрсатди. Постковид синдроми фонида дисменорея қизларда психо-эмоционал соҳада аниқлаган бузилиш холатларини коррекциялаш мухимлигини, гипоталамус-гипофиз-тухумдон гормонал ўқини тартибга солиш психо-эмоционал холати билан чамбарчас боғлиқлигини исботланганлиги Тиббиёт ходимларини касбий малакасини ривожлантириш маркази Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 31 мартда №-7и-р/15 билан тасдиқланган ”COVID-19 пандемияси шароитида ўсмир қизлардаги дисменорея“ номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 10 майда №109 сонли буйруғи хамда Наманган шахар тиббиёт бирлашмаси-Марказий кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 15 майда №-31 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни саклаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/28- сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: вазиятли хавф ва шахсий хавф даражаси аниқлаш қулай ва самарали диагностика усули бўлиб хизмат қилади ва даволашнинг самарадорлик кўрсаткичи мақсадида қўлланилади. Бу эса, тўғри терапия йўналишини танлаш вақтини қисқартиришга, танланган даволаш йўналишининг самарадорлиги хисобига бемор харажатларини камайтиришга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: витамин-минерал комплексдан фойдаланиш шифохонада ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонада ётқизилиши учун ўртача 770000 сўмгача маблағни тежаш имконини берди, йиллик иқтисодий кўрсаткич 50 бемор учун эса 3850000 сўмни ташкил этган. Хулоса: витамин-минерал комплекси ёрдамида постковид синдроми фонидаги дисменореяни даволашда тавсия этилган усулининг самарадорлиги исботланган, психо-эмоционал соханинг нормаллашиши бўлган, шунингдек, 1 нафар ўсмир қизнинг 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 770000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: постковид синдроми фонидаги дисменореяда ЛГ/ФСГ коэффициенти балоғат ёшига хос даражада пасайиши исботланди, прогестеронинг пасайиши юзага келди ва простогландинлар Е2 va F2 алфа синтезини кучайиши учун мухим шароит бўлиб, постковид синдроми фонида ЛГ/ФСГ нисбатининг 1,12+0,1 даражасига пасайиши исботланди, бу гипоталамус-гипофиз-тухумдон тизими фаолиятининг балоғат ёшига хос даражага пасайганлигини кўрсатди. Қизларда аниқланган эстроген ва ЛГ/ФСГ коэффицентини пасаиши дисменореянинг типик клиник кўринишини (гипоменструал синдромининг шаклланишига моил бўлган кам ажралмали хайз кўриш) исботланганлиги Тиббиёт ходимларини касбий малакасини ривожлантириш маркази Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 31 мартда №-7и-р/15 билан тасдиқланган ”COVID-19 падемияси шароитида ўсмир қизлардаги дисменорея“ номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 10 майда №-109 сонли буйруғи хамда Наманган шахар тиббиёт бирлашмаси-Марказий кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 15 майда №-31 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/28- сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ЛГ/ФСГ коэффицентини аниқлаш қулай ва самарали диагностика усули бўлиб хизмат қилади ва даволашнинг самарадорлигини кузатиш мақсадида қўлланилади. Бу эса, тўғри терапия йўналишини танлаш вақтини қисқартиришга, танланган даволаш йўналишининг самарадорлиги хисобига бемор харажатларини камайтиришга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: анъанавий терапияга қўшимча равишда буюрилган дори сифатида Витамин-минерал комплексдан фойдаланиш шифохонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик касалхонага ётқизилиши учун ўртача 670000 сўмгача маблағни тежаш имконини беради, йиллик иқтисодий кўрсаткич 14 бемор учун 9380000 сўмни ташкил этган. Хулоса: витамин-минерал комплекси ёрдамида даволашнинг тавсия этилган усулнинг самарадорлиги исботланган, ножўя таъсири йўқлиги ва хавфсизлиги исботланган, гормонал терапияга муқобил усул деб исботланган, шунингдек, 1 нафар ўсмир қизнинг 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 670000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: постковид синдромининг С-реактив оқсил, ферритин ва ИЛ-6 концентрациясининг пастки чегаравий ошиши билан субклиник яллиғланиш ривожланишига қўшган хиссаси, ИЛ-8 14,1+0,2 pg/ml га ортиши билан цитокинларнинг номутаносиблиги, ИЛ8/ИЛ4 нисбати 7,4+0,9 pg/ml мос равишда пасайиши исботланган, бунинг оқибатида иммунокомпетент хужайраларни ва нейро-иммун-эндокрин тизимини мунтазамлигини бузилишига олиб келиши исботланган. Цитокин профили учун умумий бўлган ИЛ-8, шунингдек гемопоэз ва ангиогенезда иштирок этувчи бошқа цитокинларнинг ишлаб чиқаришга таъсир этувчи супрессор фаоликга эга бўлган ИЛ-4 1,91+0,02 гача кўпайиши, ИЛ-4 ва ИЛ-8 ни ангиогенездаги иштироки функционал жиҳатдан уларни бирлаштиради ва дисменореяда назорат қилиш бўйича уларнинг даражасини ўзгариши касалликнинг ривожланишига қўшган хиссасини исботланиши, яллиғланиш реакциясини тартибга солувчи цитокинлар даражаси ва ИЛ8/ИЛ4 коэффицентининг ўзгариши билан боғлиқлигини исботланганлиги ва аниқланганлиги Тиббиёт ходимларини касбий малакасини ривожлантириш маркази Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2023 йил 31 мартда №-7и-р/15 билан тасдиқланган ”COVID19 падемияси шароитида ўсмир қизлардаги дисменорея“ номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Наманган вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази 2023 йил 10 майда №-109 сонли буйруғи хамда Наманган шахар тиббиёт бирлашмаси-Марказий кўп тармоқли клиникасида 2023 йил 15 майда № 31 сонли буйруғи билан клиник амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги Илмий техник кенгашининг 2024 йил 15 июлдаги №03/28-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ИЛ8/ИЛ4 нисбати 7,4+0,9 мос равишда пасайиши дисменореяда қондаги яллиғланиш ва яллиғланишга қарши цитокинларнинг номутаносиблик даражасини кўрсатади, постковид синдроми қўшилганда номутаносиблик даражасида ишончли ўзгаришларни аниқлаш ва самарали даволаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: анъанавий терапияга қўшимча равишда буюрилган дори сифатида Витамин-минерал комплексдан фойдаланиш касалхонага ётқизишдан воз кечиш ва хар бир беморнинг 10 кунлик шифохонага ётқизилиши учун ўртача 670000 сўмгача маблағни тежаш имконини беради, йиллик иқтисодий кўрсаткич 14 бемор учун эса 9380000 сўмни ташкил этган. Хулоса: цитокинларнинг концентрацияси натижаларига ва нейро-эндокрин тизим холатини тартибга солишда витамин-минерал комплексининг ижобий таъсири исботланди. Витамин-минерал комплексининг психо-эмоционал холатни, оғрик хиссини, ФСГ даражасини ва репродуктив функциясини тавсифловчи ЛГ/ФСГ коэффицентини нормаллаштиришда самарадорлигини кўрсатди, бу эса, шифохонага ётқизишдан воз кечиш 1 нафар ўсмир қизнинг 10 кунлик шифохонада даволаниш вақти учун 670000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган.