Аллаберганова Адолат Атабек қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Мутриб Хонахаробий шеърияти лингвопоетикаси”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2.PhD/Fil1703.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
Илмий раҳбар: Примов Азамат Искандарович, филология фанлари номзоди, доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02.
Расмий оппонентлар: Қурбониязов Гулмирза Алламберганович, филология фанлари доктори, доцент; Матназаров Жавлон Қобулович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Мутриб Хонахаробийнинг лисоний бирликлардан фойдаланган ҳолда эришган ижодий услубини асослаш ва бу орқали ушбу муаллиф шеъриятидаги лисоний воситаларнинг ўзбек тили ривожидаги ўрнини белгилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
шоир шеърияти тилининг эски ўзбек адабий тилида яратилган бадиий манбалар орасида ўз давридаги тил қонуниятларига амал қилиб, жонли сўзлашув тилида битилгани, поетик матнлар ҳосил қила олгани, шеърларида сўз маъносининг бир-бирига мос келиши, сема зидлиги даражасига алоҳида аҳамият қаратилгани, шеъриятидан англашиладиган воҳага хос хусусиятлар, халқ турмушига хос лавҳалар, ҳаётий воқеалар тилнинг турли имкониятларидан фойдаланиш орқали очиб берилгани сабабли муҳим ўринга эгалиги асосланган;
шоир шеъриятида қўлланилган шевага хос сўзлар, антонимлар, синонимлар ва иборалар каби тил воситаларининг бадиий матн бутунлигини ҳосил қилишдаги имкониятлари кўрсатилиб, улар бадиий тасвир яратиш учун асос эканлиги очиб берилган, шунингдек, эски ўзбек адабий тилига оид луғатлардаги сўзлар ва уларнинг семалари ҳажмини кенгайтиришда ушбу муаллиф асарлари тил бойлигидан фойдаланишнинг муҳим эканлиги изоҳланган;
ижодкорнинг тил воситаларидан ижодий тарзда фойдаланиши, айрим ўринларда уларга янги маъно юклай олиш маҳорати услубий фигура ва троплардан унумли фойдаланиши орқали изоҳланган ҳамда метафора, метонимия, ўхшатиш, градация, такрор, эмоционал гап ҳамда инверсиянинг поетик матн таркибидаги муҳим ўринга эгалиги, бу тасвир воситаларининг семантик, услубий имкониятлари аниқланган;
бадиий нутқда тасвирланаётган мазмунни ҳаётий ва жонли тасвирлаш, ҳис-туйғу ҳамда ички кечинмаларни ёрқин ифодалашга имконият яратувчи тилнинг турли сатҳларига оид лисоний бирликлар ҳар қандай матнни бадиийлик даражасига кўтара олиши, шунингдек, бу тил воситалари матнда кучли лингвопоетик актуаллашиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мутриб Хонахаробий шеъриятининг лингвопоетик хусусиятлари, мавзу тадқиқи юзасидан олинган натижалар асосида:
шоир шеърияти тилининг эски ўзбек адабий тилида яратилган бадиий манбалар орасида ўз давридаги тил қонуниятларига амал қилиб, жонли сўзлашув тилида битилгани, поетик матнлар ҳосил қила олгани, шеърларида сўз маъносининг бир-бирига мос келиши, сема зидлиги даражасига алоҳида аҳамият қаратилгани, шеъриятидан англашиладиган воҳага хос хусусиятлар, халқ турмушига хос лавҳалар, ҳаётий воқеалар тилнинг турли имкониятларидан фойдаланиш орқали очиб берилгани сабабли муҳим ўринга эгалиги ҳақидаги натижа ва хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2017 – 2020-йилларда бажарилган ФА-Ф1-Г003-рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 11-июлдаги 283/1-сон маълумотномаси). Натижада диссертацияда келтирилган илмий хулосаларга таяниб, туркий адабиётимизда из қолдирган ҳар бир ижодкор асарлари тилини ўрганишнинг тилимиз ривожига таъсири, тадқиқотнинг эса туркий тилшунослик тараққиётига қай даражада аҳамият кўрсатаётганлигини аниқлашда, қардош тиллардаги лингвопоетик бирликларнинг талқин қилиниши илмий қарашларни ривожлантиришда муҳим аҳамият касб этиши белгиланган. Тадқиқот материаллари ўзбек ва қорақалпоқ тилшунослигида лингвопоетика соҳаси тараққиёти учун муҳим илмий-назарий маълумотлар берган;
шоир шеъриятида қўлланилган шевага хос сўзлар, антонимлар, синонимлар ва иборалар каби тил воситаларининг бадиий матн бутунлигини ҳосил қилишдаги имкониятлари кўрсатилиб, улар бадиий тасвир яратиш учун асос эканлиги, шунингдек, эски ўзбек адабий тилига оид луғатлардаги сўзлар ва уларнинг семалари ҳажмини кенгайтиришда ушбу муаллиф асарлари тил бойлигидан фойдаланишнинг муҳим эканлиги ҳақидаги натижаларидан Хоразм Маъмун академиясида фаолият олиб бораётган А-ФА-2019-9 шифрли “Қадимий ёзма ноёб қўлёзма ва манбаларни тадқиқ қилиш, уларнинг рақамлаштирилган библиотекасини яратиш” амалий лойиҳасида кенг фойдаланилган (Оъзбекистон Республикаси Фанлар академияси Хоразм Маъмун академиясининг 2024-йил 29-майдаги 86/2-24-сон маълумотномаси). Жумладан, диссертация материаллари манбаларда учрайдиган ўғуз шевалари унсурларини белгилашда қўлланилган, тарихий асарлар матнида учрайдиган сўзларни изоҳлашда манба бўлган;
ижодкорнинг тил воситаларидан ижодий тарзда фойдаланиши, айрим ўринларда уларга янги маъно юклай олиш маҳорати услубий фигура ва троплардан унумли фойдаланиши орқали изоҳланган ҳамда метафора, метонимия, ўхшатиш, градация, такрор, эмоционал гап ҳамда инверсиянинг поетик матн таркибидаги муҳим ўринга эгалиги бўйича аниқланган хулоса ва натижалардан  Хоразм вилояти телерадиокомпанияси томонидан 2022-йил 19-октябр ва 2023-йил 20-октябр кунлари “Ассалом, Хоразм!” дастурида ҳамда 2021-йил 3-ноябрда “Тилимизни ўрганамиз” кўрсатувида, 2023-йил 6-июнда “Тил миллат кўзгуси” радиоешиттиришида фойдаланилган (Хоразм вилояти телерадиокомпаниясининг  2022-йил  9-январдаги 15-сон  ва 2021-йил 22-февралдаги 98-сон ҳамда 2023-йил 7-июндаги 444-сон маълумотномаси). Натижада мазкур манбалар кўрсатувларни маърифий ва амалий жиҳатдан бойитишга ҳисса қўшган.