Ёдгоров Шамсиддин Абдураимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Қуръони каримнинг инглизча таржималарида адекватлик муаммосининг лингвокогнитив тадқиқи”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Fil2936.
Илмий раҳбар: Хошимхўжаева Моҳируҳ Музаффаровна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Наманган давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Фил.76.05.
Расмий оппонентлар: Абдувалиев Муҳаммаджон Арабович, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Амонов Барот Муродович, тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қуръони карим инглизча таржималарининг аслиятга нисбатан адекватлигини лингвокогнитив жиҳатдан очиб бериш орқали таржималардаги когнитив перспективли муаммоларни аниқлашдан иборат;
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Қуръони карим маъноларини, ундаги диний нутқ актининг туб моҳиятини тўғри идрок ва таржима қилишда Қуръоншунослик фанлари билан биргаликда таржимашунослик, теолингвистика ва когнитив тилшунослик фанларига мурожаат эҳтиёжи мавжудлиги асосланиб, Қуръони карим ва унинг таржималарини тадқиқ қилувчи Қуръоншунослик, теолионгвистика ва когнитив таржимашунослик фанлари илмий интердисциплинариясидан иборат янги методологик ёндашувнинг назарий асослари яратилган;
Қуръони карим маънолари таржимасида адекватликни таъминлайдиган таржима, тафсир ва сабаби нузул илмлари интеграцияси асосидаги “тафсирий таржима” номли Қуръон оятларини тафсир усуллари ва сабаби нузул ҳадисларига таянган ҳолда маъновий таржима қилиш методологияси ишлаб чиқилган;
Ислом динининг ақидавий асосларини ташкил этувчи Қуръон оятларига берилган инглизча таржималар таҳлиллаш жараёнида Қуръон оятлари туб моҳиятининг таржима жараёнида бузилишига олиб келувчи асосий омил, таҳлилга тортилган таржималарда муаллифларининг Қуръони каримга нисбатан библиявий, фалсафий-секуляр ва мазҳабий қарашлари таъсири мавжудлиги исботланиб, Қуръони каримнинг мавжуд инглизча маъновий таржималари библиявий, фалсафий-секуляр ва мазҳабий қарашлардаги таржималар шаклида асосланган;
Қуръони карим инглизча маъновий таржималарида янглиш талқин қилинувчи оламнинг диний манзарасига оид ҳамда Ислом динининг ақидавий асосларини ташкил этувчи Қуръон консептларининг туб моҳияти семантик интертекстуаллик ва риторик таъриф каби ўзига хосликка эга бўлган Қуръони каримни унинг ўзи орқали тафсир қилиш усули ёрдамида  очиқланди ва у асосида уларга берилган инглизча алтернативларнинг когнитив семантик ва консептуал метафорик адекватлик муаммоларини аниқлаш уларни илмий холислик ҳамда диний бағрикенглик ёндашувига кўра баратараф қилиш механизмлари такомиллаштирилган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қуръони каримнинг инглизча таржималарида адекатлик муаммосининг лингвокогнитив тадқиқи мавзусидаги тадқиқот ишининг илмий натижаларини ташкил этувчи илмий мақола ва тезислари ҳамда тадқиқотчининг илмий хулоса ва таклифлардан:
Ислом динининг ақидавий асосларини ташкил этувчи Қуръон оятларига берилган инглизча таржималар таҳлиллаш жараёнида таржималарда муаллифларининг Қуръони каримга нисбатан библиявий, фалсафий-секуляр ва мазҳабий қарашлари таъсири мавжудлиги борасидаги илмий асосли таклиф ва тавсияларидан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2023-йил учун чора тадбирлар дастурининг ВИ йўналишида белгиланган “Миллатлараро тотувлик ва динлараро бағрикенглик бўйича тарғибот – ташвиқот тадбирлари, аҳоли ўртасида радикализм иллатини олдини олиш” 26 – банди “Жамиятда радикаллашув кучайишини олдини олиш, ёшлар онгини бузғунчи ёт ғоялар билан заҳарлашга қаратилган турли хил ҳаракатларга қарши курашиш борасида устувор вазифаларни белгилаш ва амалга ошириш” мавзусидаги тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган (Республика маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги ижтимоий – маънавий тадқиқотлар институти раҳбариятининг 2023-йил 17-майдаги 193-сон далолатномаси) Натижада, ёшларда ишончли диний манбалардан фойдаланиш маданиятини шакллантириш жараёнининг методологик асослари такомиллаштирилишига эришилган;
Қуръони карим инглизча маъновий таржималарида янглиш талқин қилинувчи оламнинг диний манзарасига оид ҳамда Ислом динининг ақидавий асосларини ташкил этувчи Қуръон консептларининг туб моҳияти семантик интертекстуаллик ва риторик таъриф каби ўзига хосликка эга бўлган Қуръони каримни унинг ўзи орқали тафсир қилиш усули ёрдамида  очиқланди ва у асосида уларга берилган инглизча алтернативларнинг когнитив семантик ва консептуал метафорик адекватлик муаммоларини аниқлаш уларни илмий холислик ҳамда диний бағрикенглик ёндашувига кўра баратараф қилиш механизмлари асосида такомиллаштирилган таклиф ва тавсияларидан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг Давлат илмий-техник дастури доирасидаги 2020-2022 - йилларга мўлжалланган ПЗ-2020042022 “Туркий тилларнинг лингводидактик электрон платформаси”ни яратиш бўйича амалий лойиҳа доирасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги ўзбек тили ва адабиёти университети томонидан 2023-йил 7-октябрдаги 01/10-2027-сон маълумотнома). Натижада, Қуръони карим оятларини туркий ва инглиз тилида тафсирини тайёрлаш жараёнида ахборот технологияларидан фойдаланиш имкониятлари ошган;
Қуръони карим маъноларини, ундаги диний нутқ актининг туб моҳиятини тўғри идрок ва таржима қилишда Қуръоншунослик фанлари билан биргаликда таржимашунослик, теолингвистика ва когнитив тилшунослик фанларига мурожаат эҳтиёжи мавжудлиги илмий асосланиб, Қуръони карим ва унинг таржималарини тадқиқ қилувчи Қуръоншунослик, теолионгвистика ва когнитив таржимашунослик фанлари илмий интердисциплинариясидан иборат янги методологик ёндашувнинг илмий-назарий асосларига асосан яратилган таклиф ва тавсияларидан Ҳаким Термизийнинг Қуръони карим тафсирига бағишланган “Баҳрут Тафсийр” асари таҳқиқ ва табдилида, шунингдек, Абу Исо термизийнинг “Шамоили Муҳаммадия” ва “Сунани Термизий” асарларининг ўзбек тилидаги таржималарини тайёрлашда Термиз давлат университети илмий-тадқиқот ишлари режаси таркибига кирувчи “Тилнинг лексик-семантик тизимини чоғиштирма-типологик ўрганишнинг долзарб муаммолари: диахрония ва синхрония” мавзусидаги илмий-тадқиқот доирасида фойдаланилган (Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази раҳбариятининг 2024-йил 10-июлдаги 01-07/64-сон маълумотномаси). Натижада, Исломшунослик ва Қуръоншунослик соҳаларига оид илмий манба ва адабиётлар таҳлили юқоридаги манбалар таҳқиқида илмий шарҳ ва изоҳлар беришга ва бойитишга хизмат қилган;
Қуръони карим маънолари таржимасида адекватликни таъминлайдиган таржима, тафсир ва сабаби нузул илмлари интеграцияси асосидаги “тафсирий таржима” номли Қуръон оятларини тафсир усуллари ва сабаби нузул ҳадисларига таянган ҳолда маъновий таржима қилиш методологияси доирасида ишлаб чиқилган тавсиялардан  Имом Термизий ўрта махсус ислом билим юрти талабалари ўқув машғулотларида Термиз давлат университети илмий-тадқиқот ишлари режаси таркибига кирувчи “Тилнинг лексик-семантик тизимини чоғиштирма-типологик ўрганишнинг долзарб муаммолари: диахрония ва синхрония” мавзусидаги илмий-тадқиқот доирасида фойдаланилган  (Имом Термизий ўрта махсус билим юрти марказининг 2024-йил 27-февралдаги 19-сон маълумотномаси). Натижада, Қуръони карим маъноларининг таржима қилиниши борасидаги ғарбона усул, услуб ва ёндашувлар таҳлили талабаларда ёт ғоялар ва миссионерлик хуружларига қарши илмий иммунитет шаклланишига хизмат қилган.