Мелиқўзиев Азимжон Латифжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Паралингвистик воситаларнинг типологик тадқиқи”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Fil4284.
Илмий раҳбар: Газиева Мафтуна Муҳаммадовна, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи: Қўқон давлат педагогика институти, PhD.03/04.06.2021.Fil.132.01.
Расмий оппонентлар: Саидхонов Маъмуржон Муҳаммедович, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Хасанов Акбаржон Абдурашидович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат чет тиллари институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади паралингвистик воситаларнинг илмий-назарий асосларини ёритиш, нолисоний семиотик система ва паралингвистик воситаларнинг лингвомаданий ва прагматик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тилнинг паралингвистик тизимига оид фонацион, кинетик, визуал ифода шаклларида хабар ҳажми нисбатининг лисоний система элементлари билан уйғунлашиш даражаси, мазкур бирликларнинг коммуникантлар тасаввурида ассоциацияланиши, мулоқот жараёнида ахборотнинг лисоний ва нолисоний ифода воситалари орқали воқеланиши ўзаро фикр алмашиш жараёнининг мукаммаллашувига хизмат қилиши асосланган;
маълум бир тил эгалари орасида ёки миллатларо мулоқот жараёнида, айниқса, масофавий алоқа-аралашувда новербал воситаларнинг аҳамиятли эканлиги, новербал система ичида ўзаро дифференциацияланган структураларнинг мавжудлиги, уларнинг типологик характер касб этиши ва новербал воситаларнинг мулоқот жараёнида муҳим ўринга эгалиги исботланган;
новербал воситалар номи билан умумлаштирилувчи белгилар системасининг аниқ илмий парадигмалар асосида гуруҳларга ажратилиши, турли маданиятга мансуб паралингвал ифода шаклларининг визуал-типологик фарқланиши ижтимоий-маданий ва прагматик мезонлар асосида далилланган;
паралингвистик воситалар миллий-маданий хусусиятларни ўзида ифодаловчи ритуаллар, урф-одатлар, одоб хатти-ҳаракатлари билан боғлиқ бўлган нутқий мулоқотнинг муҳим таркибий қисми эканлиги ва ўзига хос прагматик мазмун касб этиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тадқиқотнинг назарий таклифлари, амалий тавсиялари ва хулосалари қуйидагиларга татбиқ этилган:
тилнинг паралингвистик тизимига оид фонацион, кинетик, визуал ифода шаклларида хабар ҳажми нисбатининг лисоний система элементлари билан уйғунлашиши, мазкур бирликларнинг коммуникантлар тасаввурида ассоциацияланиши, мулоқот жараёнида ахборотнинг лисоний ва нолисоний ифода воситалари орқали воқеланиши ўзаро фикр алмашиш жараёнининг мукаммаллашишига доир илмий хулоса ва тавсиялардан 2022-2023-йиллар “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари (электрон луғатлар) тўплами яратиш” мавзусидаги Ф3-2019081663 рақамли фундаментал лойиҳани бажаришда, хусусан, “Ўзбек фолклор санъати терминларининг қисқача ўзбекча-инглизча-немисча изоҳли луғати”ни яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2024-йил 18-мартдаги 1/04-85-сон маълумотномаси). Натижада “Ўзбек фолклор санъати терминларининг қисқача ўзбекча-инглизча-немисча изоҳли луғати” муқом ва тана ҳаракатларига асосланган паралингвистик воситалар изоҳи билан бойитилган;
муайян тил эгалари орасида ёки миллатларо мулоқот жараёнида, айниқса, масофавий алоқа-аралашувда новербал воситаларнинг аҳамиятлилиги, новербал система ичида ўзаро дифференциацияланган структураларнинг мавжудлиги, уларнинг типологик характер касб этиши ва новербал воситаларнинг мулоқот жараёнида муҳим ўринга эгалиги ҳақидаги назарий тавсиялардан 2022-2023-йиллар “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мултимедиа маҳсулотлари (электрон луғатлар) тўплами яратиш” мавзусидаги Ф3-2019081663 рақамли фундаментал лойиҳани бажаришда, хусусан, “Ўзбек фолклор санъати терминларининг қисқача ўзбекча-инглизча-немисча изоҳли луғати”ни яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2024-йил 18-мартдаги 1/04-85-сон маълумотномаси). Натижада урф-одатлар, миллий қадриятларни ўзида акс эттирган нолисоний воситалар орқали ёш авлодни ҳар томонлама етук ва маънавий комил инсон этиб тарбиялаш ва дунёқарашини кенгайтиришга эришилган;
паралингвистик воситалар миллий-маданий хусусиятларни ўзида ифодаловчи ритуаллар, урф-одатлар, одоб хатти-ҳаракатлари билан боғлиқ бўлган нутқий мулоқотнинг муҳим таркибий қисми эканлиги ва ўзига хос прагматик мазмун касб этишига доир илмий хулосалардан ЎЗМТРК “Ўзбекистон” телерадиоканалининг “Бедорлик”, “Ижод завқи”, “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” эшиттиришларининг ссенарийсини ёзишда фойдаланилган (ЎЗМТРК “Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2024-йил 18-мартдаги 02-036-02-сон маълумотномаси). Натижада мазкур эшиттиришлар паралингвистика соҳасида илмий изланишлар олиб борган олимларнинг турли назарий қарашлари, паралингвистика терминининг шаклланиши, мазкур воситаларнинг таснифи ва таҳлили, новербал мулоқот бирликларининг нутқ жараёнидаги ўрни, вазифаси, миллий-маданий ва прагматик хусусиятлари, паравербал мулоқот хулқи каби масалаларга оид илмий далиллар билан таъминланган.
