Саидакбаров Хусниддин Абдисалом углининг
Иқтисодёт фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи):
«Бошқарув ҳисоби тизимида бизнес жараёнлари ҳисоби ва уларнинг методологиясини такомиллаштириш», 08.00.08 – Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.1. DSc /Iqt460.
Илмий маслаҳатчи: Абдисаломова Нодира Баҳодировна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Ўзсувтаъминот” АЖ.
ИК фаолият муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат иқтисодиёт университети, DSc.03/10.12.2019.I.16.01.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Абдуғаффор Каримович -иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Пардаев Мамаюнус Қаршибоевич -иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Маматқулов Муроджон Шукурович -иқтисодиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
II. Тадқиқотнинг мақсади бошқарув ҳисоби тизимида бизнес жараёнлари ва уларнинг ҳисоби методологиясини такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сув таъминоти корхоналарида бизнес жараёнларини қўшилган қийматнинг яратилишига таъсир этиш даражасига кўра бошқарув ҳисобини ташкил этишнинг янги белгиси сифатида жараёнга йўналтирилган бошқарув ва маҳсулотнинг ҳаётий цикли босқичларини бошқариш элементларини қўллаш шартлари асосланган;
бизнес жараёнлари ва маҳсулот ҳаётий циклининг босқичлари бўйича бошқарув ҳисобининг ҳар бир жараён ва ҳаётий цикл босқичида таннарх ва молиявий натижаларни алоҳида аниқлаш вариантларини назарда тутган ҳолда ахборотни шакллантириш имконини берувчи ва ҳисоб юритиш алгоритмлари ҳамда корреспонденцияловчи ёзувлари инобатга олиниб ҳисоблаш тизими ишлаб чиқилган;
ичимлик сувини ишлаб чиқариш, сув таъминоти ва оқова сувларни чиқариб юбориш билан боғлиқ йўқотишлар бўйича харажатларни ҳисобга олишда 2200 – “Ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишдаги йўқотишлар” номли ишчи счётини очиш ҳамда ушбу счётни амалий қўллаш бўйича бухгалтерия ўтказмалари тизими таклиф этилган;
“Ўзсувтаъминот” акциядорлик жамияти таркибидаги корхоналарда ишлаб чиқариш юклама харажатлари хусусиятлари ҳамда ичимлик сувини ишлаб чиқариш жараёнида табиий йўқотишлар улушининг юқорилигини ҳисобга олган ҳолда сув таъминот таркибидаги корхоналарда ишлаб чиқаришдаги ва хизмат кўрсатишдаги йўқотишларни истеъмолдаги сарфлар ва йўқотишлар, технологик сарфлар ва йўқотишлар, ҳисобга олинмаган йўқотишлар тоифаларига ажратган ҳолда ҳисобини юритиш таклифи асосланган;
“Ўзсувтаъминот” АЖ таркибига кирувчи корхоналарда марказлаштирилган ичимлик суви таъминоти ва оқова сув хизматлар кўрсатиш бўйича қилинган харажатдаги йўқотишларни ҳисоблашнинг молиявий ҳисобот истеъмолчиларига тақдим этиладиган маълумотларга бўлган сифат тавсифлари бўйича талабни қондириш жиҳатидан методологияси такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бошқарув ҳисоби тизимида бизнес жараёнлари ва уларнинг ҳисоби методологиясини такомиллаштириш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
сув таъминоти корхоналарида бошқарув ҳисобини ташкил этишда жараёнга йўналтирилган бошқарув ва маҳсулотнинг ҳаётий цикли босқичларини бошқариш элементларини қўллаш шартлари аниқланиб, бизнес жараёнларини қўшилган қийматнинг яратилишига таъсир этиш даражаси ва рақамлаштириш имкониятлари бўйича таснифлашнинг янги белгилари таклифи “Ўзсувтаъминот” АЖ томонидан бошқарув ҳисобини ташкил этишда фойдаланилган (“Ўзсувтаъминот” АЖнинг 2024 йил 9 январдаги 2/20-56-сон маълумотномаси). Ушбу таклифни амалиётга жорий этиш натижасида, сув таъминоти корхоналарида “ишлаб чиқиш/жорий этиш – ўсиш – ривожланиш/етуклик – юқори самара – пасайиш” элементлари асосида қийматлар занжирининг намунавий элементлари ва маҳсулот ҳаётий циклининг босқичлари асосида бизнес жараёнларининг тузилмаси ишлаб чиқилган бўлиб, маржинал таҳлил, бухгалтерия ҳисоби базасидаги кўрсаткичлар бўйича лойиҳаларни ишлаб чиқиш, хавф-хатарларни ҳисобга олиш ва таҳлил қилиш имконияти яратилган;
бизнес жараёнлари ва маҳсулот ҳаётий циклининг босқичлари бўйича бошқарув ҳисобининг ҳар бир жараён ва ҳаётий цикл босқичида таннарх ва молиявий натижаларни алоҳида аниқлаш вариантларини назарда тутган ҳолда, ахборотни шакллантириш имконини берувчи ва ҳисоб юритиш алгоритмлари ва корреспонденцияловчи ёзувларни ўз ичига олган ҳисоблаш тизими “Ўзсувтаъминот” АЖ таркибидаги корхоналар томонидан амалиётга жорий этилган (“Ўзсувтаъминот” АЖнинг 2024 йил 9 январдаги 2/20-56-сон маълумотномаси). Натижада, фойдаланиладиган сувни тайёрлаш, қайта ишлаш ва сақлаш қурилмалари ҳаётий циклининг қисқариши шароитида бизнес жараёнлари ва ҳаётий цикл босқичларини амалга оширишнинг бухгалтерия ҳисобидан мустақил бўлган молиявий натижаларини аниқлаш мақсадида, бухгалтерия ёзувлари методикасини фаол равишда ўзгартириш имконини берган;
жараёнли ёндашувни ҳисобга олган ҳолда операцион маълумотларга бўлган эҳтиёжни аниқлаш; бюджетлаштиришнинг интеграциялашган мақсадли жараёнга йўналтирилган моделини ишлаб чиқиш; ахборот блокларини, бюджетларнинг таркиби ва мазмунини аниқлаш; бизнес жараёнларини тавсифлаш ва тартибга солиш; мониторинг, таҳлил қилиш ва хатарларни камайтириш тартибларини ишлаб чиқиш каби босқичлар асосида бизнес жараёнларининг тезкор молиявий контроллинги тизимини шакллантириш методикаси “Ўзсувтаъминот” АЖ томонидан амалиётга жорий этилган (“Ўзсувтаъминот” АЖнинг 2024 йил 9 январдаги 2/20-56-сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида минимал хавф-хатарларни ҳисобга олган ҳолда ривожлантириш стратегиясини амалга ошириш, бизнес жараёнларининг ўзаро ҳамкорлигини ва бўлинмалар, бизнес бирликлари, умуман, фаолият натижалари ўртасидаги боғлиқликни таъминлаш имконини берувчи ташхислаш тартиботларини амалга ошириш алгоритми сифатида бизнес жараёнларининг стратегик молиявий контроллинг тизимини назорат қилиш имконияти яратилган;
“Ўзсувтаъминот” АЖ таркибига кирувчи корхоналарда марказлаштирилган ичимлик суви таъминоти ва оқова сув хизматлари кўрсатиш бўйича қилинган харажатдаги йўқотишларни ҳисоблаш методологияси “Ўзсувтаъминот” АЖ томонидан амалиётга жорий этилган (“Ўзсувтаъминот” АЖнинг 2024 йил 9 январдаги 2/20-56-сон маълумотномаси). Мазкур таклифдаги методик формулаларнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, “Ўзсувтаъминот”
АЖ таркибига кирувчи корхоналарда марказлаштирилган ичимлик суви таъминоти ва оқова сув хизматлари кўрсатиш бўйича қилинган харажатдаги йўқотишларни ҳисоблашда аниқликка ва шаффофликка эришилган;
ичимлик сувини ишлаб чиқариш, сув таъминоти ва оқова сувларни чиқариб юбориш билан боғлиқ йўқотишлар бўйича харажатларни ҳисобга олишда 2200 – “Ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатишдаги йўқотишлар”номли ишчи счётини очиш ҳамда ушбу счётни амалий қўллаш бўйича бухгалтерия ўтказмалари тизими “Ўзсувта’минот” АЖ томонидан амалиётга жорий этилган (“Ўзсувтаъминот” АЖнинг 2024 йил 9 январдаги 2/20-56-сон маълумотномаси). Мазкур таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида, 1-сон “Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларини биринчи марта қўллаш” номли Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандарти (МҲХС), 1-сон “Молиявий ҳисоботни тақдим этиш” номли Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандарти (БҲХС), Молиявий ҳисоботларни тақдим этишнинг концептуал асоси ва бошқа халқаро стандартлардаги молиявий ҳисобот истеъмолчиларига тақдим этиладиган маълумотларга бўлган сифат тавсифлари бўйича талабининг қондирилишига эришилган.