Нуридуллаева Камола Негматиллоевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Ўзбекистонда ўсадиган доривор қоқи ўт асосида дори воситалари ва биологик фаол қўшимчаларни яратишнинг назарий ва экспериментал аспектлари», 15.00.01 – Дори технологияси, 14.00.41 – Халқ табобати (фармацевтика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.DSc/Far43.
Илмий маслаҳатчилар: Ризаев Камал Саидакбарович, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим; Кариева Ёкут Саидкаримовна, фармацевтика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент фармацевтика институти, DSc.04/30.12.2019.Far.32.01.
Расмий оппонентлар: Назарова Зарифа Алимджановна, фармацевтика фанлари доктори, профессор; Атабеков Нурмат Сатиниязович, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим; Сотимов Ғайрат Бахтиёрович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Жанубий Қозоғистон тиббиёт академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ўсадиган доривор қоқи ўт илдизини кимёвий таркибини аниқлаш, ундан инулинни ажратиб олишнинг илмий асосланган технологиясини яратиш ҳамда ушбу субстанция асосида БФҚни ишлаб чиқиш ва тиббиёт амалиётига тадбиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ўсадиган доривор қоқи ўт илдизлари таркибидаги асосий БФМ ва уларнинг миқдори аниқланиб, ушбу ўсимлик инулин сақловчилар гуруҳига кириши аниқланган;
доривор қоқи ўт илдизларини стандартлаш усуллари ишлаб чиқилган, хомашё сифатини меъёрлаштирувчи сонли кўрсаткичлар, ҳамда унинг экологик тозалиги ва хавфсизлигини белгиловчи микробиологик тозалиги ва контаменантлар миқдори (оғир токсик металлар, радионуклидлар ва пестицидлар) аниқланган;
илк бор экспериментларни математик режалаштириш усулидан фойдаланиб, доривор қоқи ўт илдизларидан инулинни экстракция қилиш жараёни учун мақбул шароитлар танланган ва субстанциясини олиш технологияси ишлаб чиқилган;
олинган субстанцияни ёт моддалардан тозалаш учун инулинни этил спирти ёрдамида чўктириш усули таклиф қилинган; бунда сувли экстрактни оптимал концентрлаш даражаси, концентрат – этил спирти ҳажм нисбати, чўктириш вақти ва этанол концентрацияси аниқланган;
инулин сақловчи субстанциясини стандартлаш усуллари ишлаб чиқилган, уларнинг чинлиги ва сифат кўрсаткичларининг мезонлари аниқланган;
учта такрорий тажрибага эга 5х5 икки омилли режадан фойдаланиб, инулин сақловчи субстанция асосида капсула шаклидаги «Инумак» БФҚни илмий асосланган таркиби танланган ва технологияси ишлаб чиқилган;
илк бор фаол моддалар (инулин сақловчи субстанция, занжабил қуруқ экстракти, аскорбин кислотаси) аралашмасининг структура-механик ва технологик кўрсаткичларини аниқлаш асосида капсула шаклидаги «Иммунорм» БФҚнинг таркиби ва технологияси ишлаб чиқилган;
доривор қоқи ўт илдизларидан олинган инулин сақловчи субстанцияси асосида олинган капсула шаклидаги монофаол ва комбинирланган БФҚни стандартлаш усуллари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбекистонда ўсадиган доривор қоқи ўт асосида дори воситалари ва БФҚни яратишнинг назарий ва экспериментал аспектлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
қоқи ўт илдизлари учун Вақтинча фармакопея мақоласи (ВФС 42-Уз-5406-2024) ЎзР ССВ ҳузуридаги «Фармацевтика маҳсулотлари хавфсизлиги Маркази» Давлат муассасаси томонидан тасдиқланган ва ва тиббиётда қўллашга рухсат этилган (DV/M 04602/03/24-сонли гувоҳнома). Натижада, ўсимлик табиатига эга маҳаллий дори воситалари ассортиментини кенгайтириш имконини берган;
«Қоқи ўт илдизининг қуруқ экстракти» биологик фаол қўшимча учун Техник шартлар (Ts 25201521-06:2024) ҳамда уни ишлаб чиқариш бўйича Технологик йўриқнома (ТИ 25201521-06:2024) Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитаси томонидан тасдиқланган. Натижада, «MAKRO FARM ANDIJAN» МЧЖда инулин сақловчи қуруқ экстракт кўринишидаги БФҚни ишлаб чиқариш имконини берган;
доривор қоқи ўт илдизидан олинган инулин сақловчи субстанция асосида «Инумак» биологик фаол қўшимча учун Техник шартлар (Ts 25201521-08:2024) ҳамда уни ишлаб чиқариш бўйича Технологик йўриқнома (ТИ 25201521-08:2024) Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитаси томонидан тасдиқланган. Натижада, «MAKRO FARM ANDIJAN» МЧЖда капсула шаклидаги БФҚни ишлаб чиқариш имконини берган;
инулин сақловчи субстанция, занжабил қуруқ экстракти ва аскорбин кислотаси асосида «Иммунорм» биологик фаол қўшимча учун Техник шартлар (Ts 25201521-07:2024) ҳамда уни ишлаб чиқариш бўйича Технологик йўриқнома (ТИ 25201521-07:2024) Ўзбекистон Республикаси санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитаси томонидан тасдиқланган. Натижада, маҳаллий фармацевтик корхонаси «MAKRO FARM ANDIJAN» МЧЖда капсула шаклидаги комбинирланган таркибли БФҚни ишлаб чиқариш имконини берган;
ўтказилган токсикологик синовлар натижасида «Инумак» ва «Иммунорм» БФҚнинг заҳарли эмаслиги ҳамда самарадорлилиги (ЎзР Президенти Администрацияси ҳузуридаги Тиббиёт бош бошқармасининг санитария-эпидемиология назорати бошқармасининг 2024 йил 6 ва 10 июндаги хулосалари) исботланиб, ишлаб чиқарилишга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси ССВнинг 002543 ва 002544-сон рухсатномалари). Натижада, оқсил алмашинуви жараёнларини фаоллаштирувчи ва организмда содир бўладиган биокимёвий жараёнларнинг энергия таъминотини яхшилайдиган хавфсиз БФҚни ишлаб чиқариш имконини берган.
